Hoe de grote pornostudio's van Los Angeles ten onder gingen

"We noemden het Porn Airlines”, lacht Nina Hartley. Ze heeft het over het intussen failliete Pacific Southwest Airlines, dat midden de jaren 80 de late vlucht van San Francisco naar Los Angeles inlegde. “Die vertrok om halftwaalf ’s avonds en zat vol pornosterren.” Het seksueel vrijgevochten San Francisco was toen kennelijk de enige stad waar pornoproducenten alles mochten. “Echt alles”, drukt Hartley ons op het hart. “De porno-industrie was tegen die tijd voor driekwart van New York naar Los Angeles verhuisd, omdat alles daar voorhanden was om films te maken.” Maar Ronald Reagan had net de oorlog verklaard aan pornografie, en de toenmalige president van de VS, voormalige gouverneur van de staat Californië en – volgens zijn biograaf – ex-acteur had nog veel vrienden in Tinseltown. “Op pornosets in Los Angeles werd geregeld materiaal in beslag genomen,” herinnert Hartley zich, “en er werden zelfs actrices gearresteerd. Dus zat iedereen – acteurs, regisseurs, cameramannen, iederéén – een paar keer week op het vliegtuig naar San Francisco, om daar te gaan draaien.”

De inmiddels 59-jarige Nina Hartley doet het verhaal in geuren en kleuren, terwijl ze in een drukke koffieshop in LA twee voorgepelde eieren naar binnen speelt. Van schroom heeft ze geen last en dat heeft ongetwijfeld alles te maken met haar 34-jarige carrière als pornoster. 34 and counting overigens, want ze is nog steeds druk bezig.

Nina Hartley is royalty in het pornomilieu. In die mate zelfs dat Paul Thomas Anderson haar een rolletje gaf in zijn kleinood Boogie Nights, over de begindagen van de porno-industrie in LA. De actrice speelt erin de wederhelft van William H. Macy – een vrouw die voortdurend met andere mannen ligt te rampetampen.

De andere films op haar cv hebben minstens even catchy titels, maar ze stonden vroeger in een aparte afdeling van de videotheek. Anal Annie and the Magic Dildo, bijvoorbeeld, of Splendor in the Ass en – ze speelde Hillary – Who’s Nailin’ Paylin. Het is een kleine bloemlezing, “want in 1986 alleen al zat ik in meer dan 70 films”. Ze grijpt onze arm vast: “Echte films! Met een verhaal, en welgeteld vijf ­seksscènes. Enkele jaren daarvoor schoten we zelfs nog op pellicule en duurden de opnames tien dagen – repetities inbegrepen. Maar met de intrede van video werden dat er drie tot vijf, en tegen het midden van de jaren 90 draaiden we alles in één dag. Dat was het einde van die ­verrukkelijk silly verhaaltjes.”

VHS had de porno-industrie tegen dan een enorme boost gegeven, en toen Ronald Reagan het Witte Huis verliet, konden de producenten plots ook flink besparen op vliegtuigtickets: de industrie sloeg definitief haar ­tenten op in San Fernando Valley, vlak naast LA. Wat daar zo bijzonder was? “Je kon er goedkoop ­kantoorruimte huren en studio’s neerplanten”, weet Hartley.

Op haar hoogtepunt, zo rond de eeuwwisseling, was de porno-industrie in LA goed voor een ­jaarlijkse omzet van vier miljard dollar (3,4 miljard euro). “Maar de meeste bedrijven waren amper vijf miljoen dollar waard”, volgens Hartley. “Het lunchbudget van The Avengers, zeg maar.” Ze waren gewoon met veel. “Zeer veel!”

Vandaag blijft van dat legendarische San Pornando Valley of – subtiel is de sector nooit geweest – Silicone Valley vrijwel niets over. Toegegeven, er zitten nog wat castingbureaus, en naar verluidt wordt er ook nog steeds in privéwoningen gedraaid. Maar de grote studio’s zijn weg.

Niet verhuisd.

Weg.

De 28-jarige Casey Calvert, die in 2011 als fetisjmodel in de porno rolde, zag het gebeuren. “Een maand nadat ik begon, werd ik gecast voor een grote productie van Digital Playground, toen een van de grootste producenten. Er stonden twee make-upartiesten op de set, een kapper, iemand voor de kostuums (Digital Playground stond bekend om zijn dure parodieën van Hollywood-films als ‘Pirates of the Caribbean’, BVA), en er was een chef die voor iedereen eten bereidde. In totaal waren we met 30. Vorig jaar hebben ze mij nog eens gevraagd voor een productie van dezelfde regisseur: ik moest zelf mijn make-up doen, zelf kleren meebrengen, en op het einde van de dag heeft de regisseur ons op McDonald’s getrakteerd. Om de zoveel tijd organiseren pornosterren nu get-togethers om kleren te ruilen, omdat we alles al eens hebben gedragen voor de camera.”

Calvert kan zich niet meer herinneren hoeveel ze precies voor die laatste film heeft gekregen, maar dat ook de lonen flink zijn teruggelopen, is zeker. Een paar jaar geleden vingen actrices minstens 800 dollar (bijna 700 euro) voor een lesbische scène en 1.500 tot 1.800 dollar (1.300 tot 1.500 euro) om met een man te flikflooien. Vandaag is dat respectievelijk 500 dollar (430 euro), en 700 tot 1.000 dollar (600 tot 860 euro). Mannen krijgen, als ze geluk hebben, een paar honderd dollar.

“The money is not where it used to be”, zucht Calvert. Maar het geld is er nog wél, want porno is nog nooit zo populair geweest als vandaag. Pornhub, de grootste pornosite op aarde, krijgt 80 miljoen bezoekers per dag over de vloer, en met meer dan een half miljard views was Riley Reid er vorig jaar groter dan Miley Cyrus op YouTube. Ook veelzeggend: MindGeek, het bedrijf achter Pornhub, Red­Tube, YouPorn en veel andere pornosites, moet wereldwijd enkel Netflix en Google voorlaten, als het op (het verslinden van) bandbreedte aankomt.

Probleem is echter dat de video’s op al die sites nagenoeg allemaal gratis te bekijken zijn, en dat ze lang niet allemaal legaal zijn geüpload. Integendeel. “Maar wat ga je eraan doen?”, gooit Don Parret van het vakblad XBIZ de handen in de lucht. “Toen de tubesites rond 2007 online ­kwa­men, huurden producenten nog copyrightadvocaten in om – aan een tarief van 400 dollar (350 euro) per uur – hun content er te laten afhalen. Maar een halfuur later stonden de video’s er gewoon weer op. ‘Hey, niet onze schuld’, zeiden de sites. ‘Gebruikers hebben dat gedaan!’ Het was dweilen met de kraan open, en velen hebben het uiteindelijk opgegeven.” Of ze hebben de boel ­verkocht aan – coïtus interruptus! – MindGeek. Zoals Digital Playground, om maar één grote ­speler te noemen.

U beseft het allicht niet – officieel omdat u uiteraard nooit naar porno kijkt, officieus omdat u de kleine lettertjes op die sites niet leest – maar de porno-industrie is vandaag voor het grootste deel in handen van één bedrijf, MindGeek, en het wordt geleid door computernerds in een kantoorgebouw in Montreal. Computernerds die nog nooit van hun leven in San Fernando Valley zijn geweest, laat staan in de buurt van een pornoset.

De schuldige: één man

In zijn uitstekende podcastreeks The Butterfly Effect uit 2017 legt de Amerikaanse auteur Jon Ronson de schuld daarvoor bij één man: Fabian Thylmann, een Duitse webentrepreneur die ­toe­vallig al jaren in Brussel woont. Hij was het die in 2010 tubesites begon op te kopen met één ­simpel doel: gebruikersdata analyseren, traffic verhogen, banners optimaliseren, cashen. Thylmann was niet geïnteresseerd in het produceren of verkopen van porno. Als er een ander marginaal verschijnsel waar geen enkele computerprogrammeur zich aan wou verbranden – zoals veldrijden, bijvoorbeeld – wereldwijd even populair was geweest, dan had hij zich op de zoektermen ‘Niels Albert’ en ‘Superprestige’ gesmeten, in plaats van op ‘Prins Albert’ en ‘super hot teen’. Thylmann wilde volume, en hij begreep beter dan welke pornoproducent ook hoe hij daar geld mee kon verdienen.

“Maar het idee dat hij daarmee een vlindereffect heeft gecreëerd dat tot het verdwijnen van de grote productiehuizen heeft geleid, is veel te kort door de bocht”, meent Mike Stabile, die al decennia over de pornowereld schrijft voor onder meer Salon en The New York Times. “Oké, het is niet compleet naïef, maar ook niet compleet waar.” Thylmann is niet degene die gratis tubesites heeft uitgevonden, benadrukt Stabile. En het klopt inderdaad dat websites als Pornhub, YouPorn, RedTube en xHamster allemaal rond 2007 het daglicht zagen – drie jaar voor de Duitser op het toneel verscheen met geld dat hij had verdiend met NATS, een kennelijk ingenieus softwareprogramma dat zeer precies in kaart brengt welke onlinebanners klanten naar pornosites halen.

“Maar 2007 was ook het jaar dat de eerste iPhone in de winkel lag,” zegt Stabile, “en plots kon iedereen de klok rond online naar video kijken en zelf ook video’s maken.” Toegegeven, dat laatste kon iedereen daarvoor ook al met een camcorder, maar er was geen platform om je eigen sekstapes op te delen – geen YouTube voor porno, kortom. “Er was zelfs geen Tumblr of Twitter, twee socialemediakanalen waar porno­sterren handig gebruik van maken,” gaat Stabile verder, “omdat Facebook en Instagram zelfs geen tepel toelaten.”

“De grote spelers van toen willen de neergang van de industrie op die tubesites en piraterij steken”, gaat Stabile verder, “maar er was veel meer aan de hand. Piraterij is altijd al een probleem geweest – zelfs in het VHS-tijdperk, of later met LimeWire en andere torrentsites. Je zal mij niet horen ontkennen dat die tubesites het probleem hebben vergroot, maar ook zonder de Pornhubs en RedTubes van deze wereld hadden de grote bedrijven het moeilijk gekregen. Dé revolutie in de sector was dat iedereen in 2007 plots zijn eigen content kon beginnen maken en verdelen – content die trouwens veel spontaner en, welja, echter oogde dan die gladde pornofilms van de studio’s. En de industrie had er totaal geen antwoord op.”

De porno-industrie zag op dat moment weliswaar ook geen reden om ernaar op zoek te gaan. Net als de grote filmstudio’s, die je trouwens haast allemaal passeert als je van LA naar San Fernando Valley rijdt, deden de pornoproducenten gouden zaken met de verkoop van dvd’s. En ondanks de torrentsites betaalden wereldwijd ook nog altijd miljoenen mensen om toegang te krijgen tot pornosites. De industrie zwom in het geld, en sterren als Jenna Jameson, wier eigen website ClubJenna alleen al jaarlijks 30 miljoen dollar (25,8 miljoen euro) binnenrijfde, werden geïnterviewd door mainstream kranten en tijdschriften, ze doken op in clips van Eminem en Madonna, en ze verleenden hun stem aan videogames als Grand Theft Auto. Porno was een legitimate business geworden, zoals de film- en muziekindustrie, en die laatste zie je toch ook niet zomaar verdwijnen?

En daarbij: wie anders zou al die pornofilms maken dan die paar 100 pornoacteurs in de Valley?! 

Het antwoord: die paar 100.000 pornoamateurs in de wereld.

Condoomwet

De democratisering van productiemiddelen en distributie heeft dinosauriërs in het vak nu wel al vaker in een kramp doen schieten. Tot in de jaren 80 boog het hooggerechtshof in staten als Oregon, Indiana en zelfs Californië zich ­bijvoorbeeld nog geregeld over de definitie en legaliteit van pornografie, wat de aankoop en ­distributie ervan zo precair maakte dat slechts enkele bedrijven zich eraan waagden. Tot het ­verzet nagenoeg stilviel – op hetzelfde moment dat makkelijk te kopiëren VHS-cassettes de home-entertainmentmarkt op gang trokken – en die paar bedrijven hun monopolie sneller zagen verschrompelen dan Shawn Islander zijn erectie in Shaving Ryan’s Privates.

Maar het valt hoe dan ook op dat de digitale disruptie érg hard in San Fernando Valley heeft toegeslagen. “Al blijft dit, met de infrastructuur en de expertise van Hollywood zo dichtbij, wel de ideale plek om een ietwat professionele film te draaien”, gelooft Don Parret, die weliswaar toegeeft dat de pornoproductie intussen voor een stuk is verhuisd naar staten als Florida en Nevada, en dat ook Europa het erg goed doet. Kennelijk is de porno-industrie in Boedapest inmiddels even groot als die in Californië.

Het verdwijnen van de grote studio’s in San Fernando Valley (en daarmee ook van de grote budgetten) heeft daar uiteraard iets mee te maken – de huurprijzen in LA zijn intussen erg prijzig gebleven. Maar er zijn nog twee redenen waarom pornosterren naar bijvoorbeeld Las Vegas in de buurstaat Nevada trekken. De eerste is de meest voor de hand liggende: the business of companionship – of hoe prostitutie door Amerikanen in de porno-industrie vrij eufemistisch wordt omschreven – is in Sin City nog altijd booming. En als de verloning voor pornofilms naar beneden gaat, moeten er nieuwe bronnen van inkomsten gezocht worden. Al geven weinig pornosterren vlakaf toe dat ze voor díe extra bron van inkomsten zijn gezwicht. In de VS is prostitutie illegaal. Ook in Las Vegas. (Prostitutie wordt op andere plekken in Nevada opmerkelijk genoeg wel toegestaan.)

De tweede reden is eveneens van juridische aard, zij het allesbehalve voor de hand liggend. In 2012 konden kiezers van Los Angeles County, waar de stad Los Angeles en San Fernando Valley toe behoren, zich uitspreken over Measure B, een wetsvoorstel dat het gebruik van condooms in pornofilms zou verplichten. Ondanks protest van de nagenoeg voltallige industrie, die zo’n verplichting totaal niet zag zitten, werd de maatregel verrassend goedgekeurd.

Pesterij

Een geval van ver doorgedreven politieke correctheid, of pure pesterij? Zowat iedereen met wie je erover praat, gaat voor het tweede. “Je zou denken dat een liberale stad als LA openstaat voor porno”, is zowat het eerste wat de 32-jarige Ela Darling tegen ons zegt, wanneer we met haar afspreken in een coffeeshop in Highland Park, een sterk opkomende, maar vooralsnog enigszins betaalbare buurt in het noordoosten van LA. “Maar dit is de enige plek waar ik kan wonen. Als pornoacteur kun je een huisbaas geen loonfiche voorleggen, en zodra die hoort wat je doet, gaat de deur dicht. In mijn vorige buurt ben ik nog moeten gaan lopen omdat iemand erachter was gekomen, en iedereen mij plots als ­vuilnis begon te behandelen. Op een ochtend had iemand een volledige doos eieren op mijn auto kapot gegooid.”

Mike Stabile verbaast het niets. “Er zijn er die porno als een deel van de geschiedenis van deze stad zien, en er zijn zelfs conservatieven die de industrie hier willen houden omdat ze geld en jobs oplevert. Maar je hebt evengoed een hoop mensen, onder wie belangrijke spelers uit de film- en muziekindustrie, die er liever totaal niet mee geassocieerd worden. En dat zorgt voor spanningen. En onbegrip.”

Chaturbate

En dus ook voor onzinnige wetten als Measure B. Onzinnig, niet zozeer omdat er iets mis is met condooms, maar omdat de wet intussen alweer compleet is ingehaald door de realiteit. In 2012 ging het met de pornostudio’s in San Fernando Valley al niet meer zo goed, en steeds meer sterren begonnen zelf content te maken voor hun eigen websites. Of voor videosites als Clips4Sale, waarop gebruikers een bedrag neertellen voor een specifieke (fetisj)video. Of voor apps als OnlyFans, die pornoacteurs toelaten om maandelijkse abonnementen te slijten in ruil voor exclusieve content. En dan was er nog de explosieve groei van webcamsites als Chaturbate, die om het even wie in staat stellen om van thuis uit geld te verdienen door live voor een camera te liggen vozen, coupleren of pezen.

Kortom: op een moment dat de porno-industrie evolueert van grote studio’s naar kleine zelfstandigen, voert Los Angeles County een wet in op maat van… grote studio’s. “Measure B vertrok vanuit het idee dat een werkgever zijn werknemers moet beschermen,” zegt Stabile, “maar wie is precies de werkgever, als je met jouw vrouw voor een camera ligt te rollebollen?”

Casey Calvert moet erom lachen. “Het is haast een running gag: als je een relatie begint met een pornoster, raak je al snel zelf betrokken bij de industrie. Al was het maar gewoon als cameraman, of als stunt cock voor een POV-video.” Voor de duidelijkheid: ‘POV’ staat voor ‘point of view’. ‘Stunt cock’ gaan we u zelf laten uitdokteren.

“Maar het gaat niet enkel om dat soort ­huiselijke situaties”, benadrukt Ela Darling. “Los van het feit dat pornoscènes met condooms aanzienlijk minder populair zijn, is werken met een condoom gewoon zeer onaangenaam. Zet uit je hoofd dat pornosterren bloedgeil zijn of zich aangetrokken voelen tot hun tegenspeler. Het is een job, waardoor je lichaam de nodige vloeistoffen niet aanmaakt en zo’n condoom snel be­gint te irriteren. En natuurlijk kun je dan nog al­tijd extra glijmiddel gebruiken, maar neem van mij aan: de kans op wondjes wordt met een condoom veel groter. En het lijkt mij dat je dat voor­al wilt vermijden, als je iemand wil beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen.”

“Raad trouwens eens wanneer iemand in de VS voor het laatst hiv heeft overgedragen op een pornoset”, vraagt Nina Hartley ons – minstens even militant. “2004! En weet je hoe dat komt? Omdat we dat ook zelf écht niet willen en een eigen systeem op poten hebben gezet dat ­duidelijk werkt. Iedereen wordt minstens twee keer per maand gecheckt. En in geval van twijfel doet iemand nog snel een extra test. Binnen de 48 uur staat de uitslag daarvan dan op iknowmystatus.com. And guess what: when nobody in the pool has a disease, you don’t get diseases!”

En stel dat er toch nog eens een acteur positief test – zoals in april van dit jaar – wordt alle ­productie in de VS meteen stilgelegd, tot iedereen met wie de man of vrouw in kwestie recent heeft gewerkt eveneens is getest. Al is de vraag vandaag natuurlijk hoe je dat kan blijven controleren in een industrie die met het verdwijnen van de ­studio’s en de invoering van de condoomwet weer helemaal onder de radar is gedoken. Toch zeker in San Fernando Valley, waar de filmaanvragen sinds 2012 met meer dan negentig procent zijn gedaald.

Airbnb

Er zijn evenwel maar weinig mensen die geloven dat ook de productie met 90 procent is gedaald. Een deel is ongetwijfeld naar Nevada of – iets dichterbij – Ventura County verhuisd, maar in de praktijk kun je in San Fernando Valley nog altijd een Airbnb huren, en een pornofilm zonder ­con­dooms draaien. En niemand die het ooit zou we­ten. Of zoals Don Parret na een stilte van vijf tellen op die hypothese reageert: “That’s ­accurate.”

“Ik heb ook nog altijd geen weet van één ­veroordeling op basis van de condoomwet”, voegt Mike Stabile daaraan toe, “en ik zie het ook niet snel gebeuren. De wet heeft er mee voor gezorgd dat niemand nog weet waar er vandaag porno wordt gedraaid – in tegenstelling tot tien jaar geleden, toen de grote studio’s zowaar zelfs journalisten uitnodigden op de set.”

“Het enige waar we in Los Angeles nu nog voor uitgenodigd worden”, weet Parret, “zijn lesbische scènes, want daar zijn geen condooms voor nodig.” Een geluk bij een ongeluk: de populairste categorie op Pornhub is al twee jaar op rij ‘lesbian’ – met dank aan landen als de VS, Brazilië, Saoedi-Arabië en … België. (En omdat u dat vast van uw buren wil weten: Nederland en Groot-Brittannië trokken eveneens de lesbische kaart; Frankrijk, Duitsland en Luxemburg hebben een ­uitgesproken voorkeur voor ‘anal’. Vooral van de Luxemburgers verbaast ons dat niets.)

Vegas

Maar het is twijfelachtig of uitgerekend ­lesbi­sche porno voldoende is om het ooit zo ­opge­won­den San Fernando Valley van zijn ­erectie­problemen af te helpen. De afgelopen drie decennia móést je in LA zijn, als je iets wou ­betekenen in de porno-industrie, “maar sinds 2012 is al zeker een kwart van die industrie naar Vegas verhuisd”, aldus Ela Darling. “We voelen ons daar welkom.”

Ze kent intussen zelfs een producent die van LA naar New Hampshire is getrokken. Wat blijkt: New Hampshire is, naast Californië, de enige staat in de VS waarvan het hooggerechtshof ooit uitdrukkelijk heeft gezegd dat pornografie geen prostitutie is, en daarmee juridisch gezien ­pornografie legaal heeft verklaard. Maar dat een porno­producent naar een staat trekt die ­bekendstaat om, euh, Lake Winnipesaukee en het feit dat het er in januari gemiddeld min twaalf is, zegt toch allicht meer over het verval van San Fernando Valley dan over het toekomstperspectief dat New Hampshire biedt.

“De porno-industrie in LA is ten dode ­opgeschreven”, gelooft Casey Calvert. “Of toch zeker de mainstream porno-industrie. Maar ik zit er intussen lang genoeg in om te weten wat ik moet doen om rond te komen. Ik maak nu ook mijn eigen custom videos.”

“Haar eigen wat?!”, vraagt u zich nu gespeeld luidop af.

Voor wie daar écht nog nooit van gehoord heeft: in een cliffhanger waarbij de finale van gelijk welk seizoen van Game of Bones: Winter Is Cumming verbleekt, krijgt u het antwoord op die vraag … volgende week.