Waarom je op reis beter geen ritje op een olifant maakt

“Oh my God! Dat was het mooiste moment van mijn leven. Heb je het kunnen filmen?”

- “Jep.”

“Alles? Ook het moment waarop hij mijn hand neemt enzo?”

- “Alles. Wil je dat ik het op Instagram smijt?”

“Hmm. Doe maar niet. Volgens mij was dat een beetje dierenmishandeling.”

Wie op daguitstap naar Pairi Daiza gaat verwacht er panda’s te zien, niet zichzelf tegen te komen. Mijn gezond verstand trok nochtans aan de alarmbel toen ik de ringstaartmaki met grote ogen over de schouders van de bezoekers zag klimmen. Toch stak ik mijn hand gretig uit naar de verzorgster die stukjes rauwe wortel uitdeelde om aan het dier te voederen. Ik bedoel, het is een ringstaartmaki! En ik kan hem aanraken! Wat een kans voor een dierenvriend als ik! Alleen: is het wel zo diervriendelijk?

Regelmatig in opspraak

Wanneer ik Pairi Daiza aanschrijf zijn ze niet happig om hun contact policy uit de doeken te doen. Ze wijden met plezier uit over de vele conservatieprogramma’s waarmee ze bedreigde diersoorten mee in stand houden en over de educatieve rol die het park vervult, maar wanneer ik specifiek vraag waarom het volgens hun beleid oké is dat ik bepaalde dieren van dichtbij kan zien en aanraken (giraffen worden er ook herhaaldelijk over het hoofd gestreeld wanneer ze eten aan de voederbakken vlakbij de uitkijkpost voor bezoekers, ks) vang ik bot. Ze maken zich zorgen, klinkt het, omdat ik in mijn artikel ook andere initiatieven zal aanhalen, attracties die minder begaan zijn met het lot van de dieren die er als lokmiddel gebruikt worden. En daarmee wil Pairi Daiza niet vergeleken worden. “Wij wensen niet het slachtoffer te worden van het feit dat mensen bepaalde zaken door elkaar gaan halen. Dierenwelzijn is voor ons van het grootste belang”, luidt het antwoord.

Het is ergens begrijpelijk dat het dierenpark zich voorzichtig opstelt. De laatste tijd worden heel wat attracties met dieren al dan niet terecht openlijk bekritiseerd op sociale media. De voorbije week nog kwamen de paardenkoetsen die bezoekers door de binnenstad van Brugge, Gent of Antwerpen loodsen onder vuur te liggen. “Pure dierenmishandeling, zeker in deze hitte”, aldus de reactie van de meer dan twintigduizend mensen die een petitie om deze toeristische activiteit te bannen ondertekenden. “Onze dieren worden optimaal verzorgd, en bovendien is het belangrijk voor een paard om actief te blijven”, aldus de betrokken koetsiers.

Controle

“Dierenwelzijn is een onderwerp dat heel wat emoties uitlokt en daarbij veel zichtbaarder is geworden sinds de regionalisering van de bevoegdheid naar de verschillende gewesten”, weet Christel Moons, docent Toegepaste Ethologie en Dierenwelzijn aan de universiteit van Gent. “Vaak zijn de onderwerpen die in het nieuws komen echter niet zwart-wit te beoordelen, onder andere omdat ze nog niet afdoende onderzocht zijn. Moons haalt het verbod op de Brusselse kermispony’s aan, dat van kracht gaat in 2019. “De wetenschappelijke informatie die deze beslissing zou moeten onderbouwen, ontbreekt grotendeels”, aldus de docente. “Op zo’n moment gaat men kijken naar andere argumenten, zoals de vraag op welke manier we als maatschappij kinderen in contact willen brengen met dieren.”

De parameters voor dierenwelzijn zijn naast basisbehoeften zoals voedsel, water, beweging en bescherming tegen natuurelementen ook onder meer ervoor zorgen dat het dier zoveel mogelijk kan reageren zoals in zijn natuurlijke omgeving (en dus een aangepast verblijf heeft) en dat het een zeker gevoel van controle heeft. “Bij dieren in gevangenschap is die controle natuurlijk verminderd, maar ze maakt wel degelijk een verschil uit”, weet Moons. “Kiezen waar ze zullen slapen, kiezen of ze interactie willen met soortgenoten of het publiek, of zich daarentegen liever wegsteken,.. dat soort gedragsmatige behoeften zijn even cruciaal voor het welzijn.” Ze wil zich niet in detail uitspreken over het specifieke voorval met de ringstaartmaki in Pairi Daiza, maar dat het dier zich – zoals sommige soortgenoten – ook gewoon in één van de bomen had kunnen verschuilen is volgens haar niet onbelangrijk.

“Persoonlijk vind ik een kinderboerderij zonder toezicht een groter probleem qua dierenwelzijn”, zegt Moons. “Ik zag er vorig jaar eentje waar kinderen gewoon achter de geitjes aan konden rennen en hen optillen, ondanks dat de dieren dit duidelijk niet fijn vonden. Een hele dag blootgesteld worden aan stressoren en er niet aan kunnen ontsnappen, dat is nefast voor het welzijn van een dier.”

Superioriteitsgevoel

Los van het voldoen aan alle voorwaarden voor dierenwelzijn, los van gecontroleerde claims over conservatie van, en kweekprogramma’s met bedreigde of uitgestorven diersoorten kun je jezelf afvragen of ‘wilde dieren in gevangenschap’ een concept is waar jij achter staat, een vraag die steeds meer gesteld wordt door dierenfilosofen en bio-ethici. “Voor alle duidelijkheid: ik ben niet het type dat gaat zeggen dat je geen honden in huis mag nemen omdat ze afstammelingen zijn van de wilde wolf”, lacht Frans Stafleu, dierenarts en ethicus bij het ethiekinstituut van de Universiteit Utrecht. “Maar als we het hebben over het (vast)houden van dieren, dan kun je vanuit het ethisch denken niet ontkennen dat er sprake is van een zeker superioriteitsgedreven handelen.”

Stafleu beschrijft hoe verschillende waarden een rol spelen in de verschillende mens-dierrelaties – van hobbydier tot gezelschapsdier tot nutsdier – en dat die waarden, naast cultureel bepaald, ook afhankelijk zijn van de context waarin mens en dier elkaar treffen. Kortom: wanneer we een aapje in het wild zien, zullen we het anders benaderen dan wanneer we een aapje in gevangenschap zien – omdat onze relatie met het dier dan anders is en onze normen voor die relatie anders zijn. Het is om die reden dat dierenliefhebbers zoals ik vaak hun eigen morele kompas stuurs maken en interageren met wilde dieren, ook al weten we ergens ook wel dat dit eigenlijk niet in het voordeel van het dier is. Zwemmen met walvishaaien, een kusje krijgen van een orka, … het stond ooit ook allemaal op mijn bucketlist.

Selfie met een tijger

In 2016 toonde een studie van de Oxford Wildlife Conservation Research Unit aan dat drie op vier toeristische attracties waarin dieren de hoofdrol spelen op één of andere manier bijdragen aan het onwelzijn van die dieren. World Animal Protection stelde vervolgens een lijst op van de tien wreedste toeristische attracties met dieren.

Met stip op 1? Een ritje op een olifant. Deze ontzettend intelligente en zelfbewuste dieren halen weinig plezier uit het ronddragen van toeristen en worden regelmatig verwond door de mahouts (de "verzorgers") om ze in het gareel te houden. Daarnaast waarschuwt WPA ook voor zogenaamde “shelters” of opvangcentra waar je kunt knuffelen met (baby) tijgers, zodanig gedrogeerd en mishandeld dat dat ze zonder tegenspartelen gedwee poseren voor een zo flatterend mogelijke selfie. Links swipen dus, als je die onvermijdelijke foto tegenkomt op Tinder.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat verschillende grote touroperators zoals TripAdvisor en Tui dit soort excursies uit hun aanbod proberen weren. Deze week maakte reisorganisatie Thomas Cook bekend dat ze vanaf volgende zomer geen tickets meer zullen verkopen voor dierenparken met orkashows – concreet gaat het om Loro Parque op Tenerife en SeaWorld in Florida. Die laatste lag al onder vuur sinds de veelbesproken documentaire Blackfish uit 2013, waar aan de hand van een portret van de killer whale Tilikum wordt uitgelegd hoe wreed en gevaarlijk het is om deze hoogontwikkelde dieren in gevangenschap te houden.

Unique sellingpoint

“Alle grote dierentuinen die vandaag open zijn in België, zijn goedgekeurd door de bevoegde instanties en worden onderworpen aan een hele lijst voorwaarden en controles”, zegt Moons. “Hoe ze vervolgens met ethische vraagstukken omgaan kiest elke zoo-uitbater zelf. Maar ik kan me wel voorstellen dat, als het aanraken van dieren echt een unique sellingpoint wordt, dit tot problemen kan leiden als er onvoldoende toezicht is op die interactie met de dieren. En aan wie is het dan om het op dat moment een halt toe te roepen? Aan de dierenparken die goed verdienen aan deze activiteit, aan de overheid of aan de dierenliefhebber die deze activiteit goedkeurt door ervoor te betalen? Ikzelf kies er al geruime tijd bewust voor om als toerist geen attracties te bezoeken waar ik niet kan achter staan qua dierenwelzijn, zoals een kinderboerderij waar dieren te weinig beschermd worden. Voor mij is het ook zo dat ik dieren niet altijd van dichtbij moet ervaren om ervan te genieten.”

De rest van mijn vakantie hou ik het bij spoonen met mijn dvd's van Planet Earth.

Op de websites van World Animal Protection kun je een lijst terugvinden met goedgekeurde “dierlijke” attracties – maar verwacht niet dat je er kan interageren met dieren. Heb je in ons land ethische bezwaren tegen een dierentuin – ook al worden de dieren er goed verzorgd? Breng dan bijvoorbeeld eens een bezoekje aan een (vogel)opvangcentrum of maak een strandwandeling met een asielhond.