Hoe de moeder van Osama bin Laden van haar zoon bleef houden: "Ze weigert hem iets te verwijten"

"Hij was een zeer goed kind tot hij rond zijn twintigste mensen tegenkwam die hem min of meer hersenspoelden. Ik zei steeds hem dat hij uit hun buurt moest blijven", zegt Ghanem in een interview met de Britse krant The Guardian. Voor het eerst spreekt zij zich uit over haar zoon. Al die jaren sinds die fatale septemberdag in 2001 zweeg zij, net als de rest van de Bin Laden-familie.

Ghanem is midden zeventig, haar eerste kind Osama baarde zij in 1957. Ze scheidde drie jaar later van zijn vader en hertrouwde met Mohammed al-Attas. Deze is bij het vraaggesprek, samen met twee halfbroers van Osama: Ahmad en Hassan. De plaats van de afspraak is Jeddah, in Saudi-Arabië, waar de Bin Ladens nog altijd een van de rijkste en machtigste clans zijn.

Saudische kroonprins Salman

Dat ze jarenlang hun mond hielden was op last van de Saudische regering, die de verdenkingen dat het land heimelijk betrokken was bij het '9/11'-complot niet wilden voeden – vijftien van de negentien kapers waren Saudi's. Maar het zwijgen van de familie kan ook zijn ingegeven door het besef dat de zaak groter is dan zijzelf.

Bin Laden had niet alleen de hand in de spectaculairste aanslag uit de geschiedenis en de gruwelijke dood van drieduizend mensen, zijn actie werd ook de opmaat van een periode vol oorlogen, terreur en polarisatie tussen moslims en niet-moslims. Hij liet de wereld de verkeerde afslag nemen en het einde van de beproeving is niet in het zicht.

Dat haar zoon dit op zijn geweten heeft, moet voor Alia Ghanem een schier ondraaglijke last zijn die haar de lust tot spreken ontnam. Toch doet zij dat nu. De Saudische kroonprins Salman, de jonge hervormer, gaf zijn toestemming. Het opent een nieuw perspectief: Osama bin Laden gezien door de ogen van zijn moeder. De verpersoonlijking van het Kwaad wordt weer mens, zoon, broer. Maar de terugkeer naar de menselijke maat maakt zijn verhaal er niet per se geruststellender op.

Verlegen jongetje

Bin Laden was een verlegen jongetje dat veel van zijn moeder hield en goed kon leren, zegt Ghanem. Maar tijdens zijn studie economie in Jeddah eind jaren 70 radicaliseerde hij. "De mensen op de universiteit deden hem veranderen." Een van die mensen was lid van de Moslimbroederschap. Bin Laden werd volgens zijn moeder zeer vroom en gedreven.

Begin jaren 80 vertrok hij naar Afghanistan om te vechten tegen de Sovjet-bezetting. De familie was trots op hem, zegt halfbroer Hassan. Net als de Saudische regering. De strijd eindigde in een overwinning. Gesterkt door de Russische nederlaag ontwikkelde Osama zich tot een fanatieke jihadist, de leider van de islamitische terreurgroep Al Qaida, die haar basis had in Afghanistan. Daar zag de familie hem voor het laatst in 1999. "Hij was zeer blij om ons te zien. Hij doodde een dier en we vierden feest", vertelt Ghanem.

Het jaar daarna bestookten de Amerikanen Bin Ladens kamp met kruisraketten, als vergelding voor aanslagen op Amerikaanse ambassades in Tanzania en Kenia. Hij werd de meest gezochte terrorist ter wereld. Hij was ook kritisch over Arabische regimes die hij niet strikt genoeg vond in de islamitische leer. Hij stookte Saudische gelovigen op. Hij wilde een botsing tussen de westerse en oosterse beschavingen. Volgens een Britse inlichtingenbron zou hij voor de aanslag van 11 september 2001 met opzet Saudi's hebben uitgezocht om zo gedaan te krijgen dat het Westen zich zou keren tegen zijn geboorteland.

Na de eerste berichten uit New York was halfbroer Ahmad verbijsterd. De familie dacht meteen aan Osama. "We wisten het vanaf het begin. Van de jongste tot de oudste schaamden we ons voor hem."

En Ghanem? Als zij even de kamer verlaat, zeggen de halfbroers dat een moeder zelden een objectieve getuige is. Ahmad: "Het is nu zeventien jaar geleden, en ze blijft vastzitten in de ontkenning als het om Osama gaat. Ze hield zo veel van hem en weigert hem iets te verwijten. In plaats daarvan geeft ze de mensen om hem heen de schuld."

Blijvende populariteit

De familie en het Saudische bewind worstelen met Bin Ladens erfenis. Door de familie haar verhaal te laten doen, zou de regering willen tonen dat Bin Laden een outcast was, geen zetbaas, zo laat The Guardian hoge functionarissen zeggen. Maar Bin Laden staat niet op zichzelf, hij was ook een product van het wahabisme, een fundamentalistische en conservatieve stroming in de islam die de Saudische staatsgodsdienst werd. Kroonprins Salman wil nu toewerken naar een gematigde islam, maar Bin Laden blijft populair in sommige delen van het koninkrijk, waar men gelooft dat hij Gods werk deed.

Het land telt veel ontevreden jongeren, die in hun frustratie vatbaar kunnen zijn voor eenzelfde radicalisering als Bin Laden op zijn twintigste onderging. "Als Salman geen doorbraak bewerkstelligt, zullen er veel meer Osama's komen. En ik ben er niet zeker van dat zij de vloek van zich kunnen afschudden", zegt de eerder geciteerde Britse inlichtingenbron.

Bin Ladens jongste zoon, de 29-jarige Hamza, zou al in de voetsporen willen treden van zijn in 2011 door Amerikaanse commando's gedode vader. Hij zou zich hebben aangesloten bij Al Qaida en is volgens de halfbroers getrouwd met de dochter van Mohammed Atta, de leider van de kapers van 11 september. "Hamza heeft gezegd: 'Ik ga mijn vader wreken'", zegt Hassan.

Lees verder onder de foto

Zo blijkt dat 11 september ook als familiegeschiedenis weinig verlichting biedt. Naast de liefde van de moeder is er de wraak van de zoon – ook een heel oud menselijk motief.