Ooit een oplossing, nu een probleem: de geheime deals met de farmasector

1. Hoe gaat het in zijn werk?

Stel: je hebt een ziekte en hoort dat er een farmabedrijf is dat een nieuw, veelbelovend maar ook peperduur geneesmiddel op de markt brengt. Ook al zijn er nog maar weinig of beperkte bewijzen dat zo'n middel werkt, er bestaat in ons land een mogelijkheid om als patiënt toch een terugbetaling te krijgen. Die mogelijkheid is beter bekend als het artikel 81-contract dat de overheid met een farmabedrijf afsluit. Zo'n contract is een tijdelijke overeenkomst waarmee de minister het farmabedrijf extra voorwaarden oplegt of om een korting vraagt. In ruil vindt een voorwaardelijke terugbetaling plaats die na twee of drie jaar geëvalueerd wordt. 

Dat klinkt als een voordelige procedure, maar er is ook een nadeel: de onderhandelingen tussen de overheid en het bedrijf vinden achter gesloten deuren plaats. De details van het contract krijgt niemand te zien. Dat gebrek aan transparantie stoot steeds meer mensen tegen de borst. Ri De Ridder, ex-topman van het RIZIV, stelt dat de geheime contracten vroeger voor sommige patiënten wel degelijk een oplossing waren, maar vandaag problematisch en onhoudbaar zijn geworden. "Niemand weet hoeveel we werkelijk betalen voor die geneesmiddelen", stelt hij. "Dit jaar werd het budget al met 300 miljoen overschreden." 

2. Over welke medicijnen gaat het?

De artikel 81-contracten moeten patiënten toegang geven tot innovatieve geneesmiddelen. Het vaakst gaat het om therapieën in de strijd tegen kanker, als bijvoorbeeld immuuntherapie. Ook zijn er documenten getekend die patiënten met een zeldzame aandoening als de spierziekte SMA (Spinraza) of chronische hepatitis C (Sovaldi) moeten helpen. Een van de bekendste geheime contracten betreft Soliris, een medicijn dat Viktor, een zevenjarige jongen met een zeldzame en dodelijke nieraandoening aHUS, wilde nemen maar 18.000 euro per maand kost. 

De Morgen kon enkele jaren geleden het vertrouwelijke contract hierover in handen krijgen en vaststellen dat toenmalig minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx (PS) verregaande toegevingen deed aan farmabedrijf Alexion. Zo werd het bedrijf in kwestie niet gevraagd om extra onderzoek te doen en nam Onkelinx vrede met een korting van 5 procent en twee gratis ampullen per nieuwe patiënt. De prijs van Soliris werd ook voor onbepaalde duur vastgelegd. "Een peulenschil", hekelden farma-experts.

3. Hoeveel kosten de geheime contracten ons?

Huidig minister Maggie De Block (Open Vld) krijgt regelmatig de kritiek dat ze het de farmasector te makkelijk maakt. Gegevens van haar kabinet leren dat ze in elk geval steeds vaker beroep doet op artikel 81. Op dit moment gaat het volgens haar kabinet om 87 producten, goed voor een miljard euro aan geheime contracten. Dat is bijna een kwart van de totale uitgaven voor geneesmiddelen in ons land. Via de contracten zou ze een totale korting van 273 miljoen euro bekomen hebben. 

Katelijne De Nys, voorzitter van de Commissie Tegemoetkoming Geneesmiddelen (CTG), het orgaan dat zich buigt over de terugbetaling van medicijnen, vreest dat de uitgaven alleen maar zullen toenemen. "Het is geen uitzonderingsmaatregel meer, maar een gemakkelijkheidsoplossing, een manier om in korte tijd tot een win-winsituatie te komen."

Zij betreurt het Koninklijke Besluit over de terugbetalingen dat de ministerraad goedkeurde en sinds juli in voege is. "Met de mening van CTG-experts moet er daardoor geen rekening meer worden gehouden. Ook als een tweederdemeerderheid een negatief advies geeft voor een tijdelijke terugbetaling, kan er door dat KB alsnog een artikel 81-contract afgesloten worden. Ik heb hier serieuze bedenkingen bij."

4. Hoe springen andere landen hiermee om?

Heel wat Europese landen sluiten, net als ons land, deals met farmabedrijven. Die zijn, net als de onze, vertrouwelijk, waardoor we niet weten welke kortingen ze krijgen of welke voorwaarden ze stellen. Het maakt dat zowat iedereen zwak staat in de onderhandelingen met multinationals. Volgens De Ridder en De Nys worden alle landen daardoor met dezelfde problemen geconfronteerd: een stijgende druk op de sociale zekerheid door de hoge bedragen die voor de geneesmiddelen betaald moeten worden. De bedrijven zouden hun beloofde inspanningen ook zelden nakomen. Beide experts noemen het daarom een goede zaak dat landen de koppen bij elkaar steken en samen onderhandelen over het kostenplaatje, zoals België en Nederland onlangs deden voor Spinraza. Op die manier kunnen ze de druk op de industrie opvoeren. 

5. Zijn er goede alternatieven?

Alle farma-experts zijn het eens: we stappen beter af van de artikel 81-contracten. "Het is echt niet meer verdedigbaar dat contracten met deze sociale impact in het geheim worden afgesloten", zegt Jan Rosier, hoogleraar aan UCD Dublin en KU Leuven. Eenduidigheid over de alternatieven is er evenwel niet. Er is volgens hem geen land dat het goede voorbeeld heeft. 

Rosier gelooft vooral in een systeem waarin bedrijven transparanter communiceren over hoe hun prijzen tot stand komen. "We zouden op zijn minst moeten weten in welke mate de ontwikkelings- en productiekost, de research en de therapeutische werkzaamheid de prijs verantwoorden." De Ridder gelooft meer in een financieringsmodel als de-linkage: daarbij is het de overheid die beslist hoe noodzakelijk een medicijn is en een opdracht aan een bedrijf toewijst. "Op die manier voorkom je dat drie, vier spelers net hetzelfde doen."