De mijnramp van Marcinelle: terugblik op een bijzondere herdenking

Het mijnongeluk in Marcinelle was er een van superlatieven. Op 8 augustus 1956 stierven in totaal 262 mijnwerkers, het hoogste dodental van een ramp in de Belgische naoorlogse geschiedenis. 136 daarvan waren Italiaan. Zij werkten als gastarbeider in de mijn van Bois de Cazier, Marcinelle.

De ramp ontstond door een brand, veroorzaakt door een ongeluk met een mijnkarretje. De dieperliggende oorzaken lagen echter in de erbarmelijke werkomstandigheden en de gebrekkige veiligheidscultuur. De Belgische mijnen waren er destijds berucht voor.

Elio Di Rupo, zelf de zoon van een Italiaanse mijnwerker, deelde op Facebook bijvoorbeeld een foto van de ramp en betuigde zijn steun aan de slachtoffers. In Vlaanderen leeft de herinnering aan de ramp echter helemaal niet zo sterk. De vijftigste en zestigste verjaardag kregen wel aandacht in de Vlaamse media, maar het was toch vooral in Franstalig België waar in 2006 de publicaties over het drama als paddenstoelen uit de grond schoten. Dat is echter nog niets in vergelijking met Italië, waar de dood van de 136 Italianen tot op vandaag als een nationale tragedie wordt beleefd. 8 augustus is er zelfs met enige dramatiek uitgeroepen tot de ‘Nationale dag van het offer van Italiaanse arbeid aan de wereld”.

Ook al is de 62ste verjaardag cijfermatig niet zo speciaal, toch is ze dat in het licht van de actualiteit des te meer. Daarom loont het de moeite om eens te kijken naar de berichtgeving uit Wallonië en Italië, én om eens in de archieven te duiken. 

(Lees verder onder de foto)

André Flahaut (PS), oud-Kamervoorzitter en minister van Defensie, schreef in Le Vif een opiniestuk ter gelegenheid van de herdenking. Zijn boodschap, waarmee hij de positieve aspecten van migratie wil benadrukken door de slachtoffers van de mijnramp te eren, en tegelijkertijd president Trump en de uiterst rechtse coalitie in Italië een verbale pandoering wil geven, is goed bedoeld. Wat opvalt is dat de wijze waarop hij de Italiaanse gastarbeiders viert en België afbeeldt als een soort El Dorado waar dromen konden waargemaakt worden. Dat contrasteert met de erbarmelijk slechte leef- en werkomstandigheden destijds. Italianen, maar ook mijnwerkers van andere nationaliteiten, voelden zich collectief gediscrimineerd en mishandeld. Er was weinig aandacht voor hun veiligheid en gezondheid. Daarom werd het migratieakkoord tussen België en Italië na de ramp abrupt beëindigd. Niettemin had Italië al veel eerder aangedrongen op verbeteringen, maar zonder succes. Dat lijkt Flahaut over het hoofd te zien.

(Lees verder onder de foto)

Of hij het nu bewust heeft gedaan of niet, Flahaut speelt wel goed in op wat er op dit moment in de Italiaanse politiek aan de gang is. De migratiepolitiek verhardt er onder druk van de Lega, maar de herinnering aan Marcinelle legt de breuklijnen tussen de Lega en 5 Stelle, die gematigder is tegenover migratie, nog maar eens bloot. De minister van Buitenlandse Zaken, Enzo Moavero Milanesi (5S), vergeleek tijdens de herdenking in Marcinelle de mijnwerkers destijds met de vluchtelingen nu, door te benadrukken dat Italië zelf een land van migranten is.

Die uitspraak kreeg veel kritiek. Volgens de Lega heeft Moavero geen respect voor de waarheid en de mijnwerkers zelf, wier harde leven volgens hen niet vergeleken kan worden met profiterende vluchtelingen die gratis hotelbezoeken en dure etentjes krijgen. Over één ding lijken beide partijen het echter wel eens: de mijnramp van Marcinelle was een migratietragedie. Een voorbeeld van hoe het vooral niet moet. Een nuchterdere houding dan die van Flahaut.  

En dan is er nog de president van Italië, Sergio Mattarella van de centrumlinkse PD, die de herinnering aan de mijnramp vooral zag als een inspiratie voor Europa. In een verklaring die hij gisteren aflegde, riep hij op om in de geest van Marcinelle op Europees niveau te blijven strijden voor de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van werkenden. Mattarella gebruikt de herdenking om openlijk te ijveren voor een sterkere sociale politiek in Europa. Mattarella kent zijn geschiedenis, want het is juist de tragedie van Marcinelle die de Europese lidstaten aan het einde van de jaren ’50 voor het eerst heeft doen samenwerken voor veiligere werkomstandigheden. Die sociale ambitie is later bij verschillende lidstaten gebleven, maar de ‘sociale pijler’ van de EU is er door de Britten nooit echt gekomen. Mattarella’s verklaring is dus, in tijden van brexit, geen toeval.

Kortom, de mijnramp van Marcinelle is zelfs in 2018 nog steeds erg relevant. Dit jaar is de herdenking meer dan ooit aangegrepen voor allerlei politieke kwesties. Het is dan ook een sleutelmoment in de Belgische geschiedenis, maar evengoed in die van Italië en Europa. We mogen daar in Vlaanderen gerust wat vaker bij stil staan. Maar laten we daarbij toch vooral niet vergeten dat de mijnramp van Marcinelle in de eerste plaats een groot drama was, waarvoor Belgische nalatigheid en onveiligheid verantwoordelijk was.