Pest veel dodelijker voor vrouwen

"Het stinkt als de pest" of "ergens de pest aan hebben". Onze taal is nog altijd doordrongen van de zware impact die de pest in de "Lage landen" had tussen de 14e en de 19e eeuw.  Door de miljoenen slachtoffers dachten wetenschappers tot nu vaak dat de "zwarte dood" een universele doder was, die geen onderscheid maakte tussen rang of geslacht. Recent onderzoek, mee uitgevoerd door de Vlaamse geschiedkundige Joris Roosen, spreekt dat nu tegen.  

 In middeleeuwse documenten duikt vaak de term  "heete sieckte" op, omwille van de hoge koorts van de slachtoffers. Ook "haestige sieckte" wordt vaak gebruikt, omwille van de schrikwekkend korte periode tussen de eerste symptomen en de dood, slechts enkele dagen meestal.    

De pest is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie, de Yersinia Pestis. De plaag wordt meestal overgedragen door de beet van insecten, vlooien vooral. En die leefden vroeger graag op ratten. Vandaar dat lang gedacht werd dat ratten de drager van de pest waren. Ook nu nog komt de pest sporadisch voor, maar met een snelle diagnose én antibiotica kan de ziekte meestal genezen worden.

Overlijdens in Henegouwen

De pest spreekt nog altijd tot de verbeelding. De wikipediapagina over "pest" is meer gelezen dan die over "ebola". Maar toch is er relatief weinig recent wetenschappelijk onderzoek over. Joris Roosen is verbonden aan de universiteit van Utrecht, en hij onderzoekt de demografische gevolgen van de pest. Daarvoor dook hij in overlijdensarchieven van het graafschap Henegouwen, tijdens de periode tussen 1349 en 1450.

Bij elk overlijden moest namelijk een soort "erfenisrechten" betaald worden, en daar bestaan nog altijd documenten van. De onderzochte periode was goed voor 25.000 overlijdens. De doodsoorzaak werd niet opgeschreven, maar omdat bijna elk overlijden van een volwassene gedocumenteerd werd, kon de onderzoeker wel duidelijk pieken vaststellen in de jaren dat de streek geplaagd werd door de pest.   

In een volgende stap zijn  de geschiedkundigen dan gaan kijken naar de verdeling tussen mannen en vrouwen in de overlijdens. En wat bleek: tijdens periodes van pest stierven opvallend meer vrouwen. De pest is dus niet de universele doder waarvoor hij tot dan gehouden werd.

Vrouwen meer kwetsbaar?

Een duidelijke verklaring voor het hogere aantal vrouwen dat overleed aan de pest is er niet.  De geschiedkundigen hebben ondermeer gekeken naar huishoudens waar de pest verschillende slachtoffers maakte. Maar bijvoorbeeld de hypothese dat vrouwen meer besmet raakten omdat ze een zorgende rol opnamen, kon onmogelijk bewezen worden. De onderzoekers zagen ook geen duidelijke verschillen tussen stad en platteland.

De geschiedkundigen opperen dat er misschien een biologische oorzaak is. Hoogstwaarschijnlijk waren de vrouwen iets meer kwetsbaar voor pest, net zoals ze dat nu nog altijd zijn voor bepaalde longziektes of malaria. Maar om het met een klassieker uit wetenschappelijk onderzoek te zeggen: daar moet nog verder onderzoek naar worden gedaan.  

Meest gelezen