Filosoof en ethicus Gustaaf Cornelis over publiceren in rooftijdschriften: "Iedereen is schuldig"

Waarom ga je als wetenschapper je onderzoek publiceren in schimmige vakbladen gepubliceerd door nepuitgevers die het niet nauw nemen met de in de wetenschap cruciale onafhankelijke dubbelcheck en die tot ruim duizend dollar per artikel vragen? 

Omdat het niet altijd duidelijk is dat een vakblad ‘nep’ is, zo reageren sommige betrokken Duitse en Nederlandse wetenschappers op de onthulling door een team onderzoeksjournalisten dat ze publiceerden bij zulke roofuitgeverijen. Of omdat ze op een conferentie een vakje aanvinkten waardoor je conferentiewerk automatisch in de verslagen werd opgenomen. Of omdat ze aan een startende wetenschapper hun toestemming gaven om hun naam bij zijn of haar onderzoek te zetten, zonder het bewuste vakblad te checken.

Zijn dat plausibele verklaringen?

Cornelis: “Nee, dat is onzin. Iedereen is schuldig. De wetenschappelijke wereld kent al enkele jaren de rooftijdschriften. Ze staan in bekende geüpdatete zwarte lijsten zoals de Beall’s list, die het Vlaamse Academische Bibliografie voor Sociale en Humane Wetenschappen (VABB-SHW) gebruikt. Meestal krijgen studenten die informatie ergens tijdens hun opleiding. Als wetenschapper moet je al heel erg ver van de wereld zijn om nog nooit te hebben gehoord van deze wetenschapsfraude. Dan heb je de laatste jaren ook geen kranten gelezen.”

Wat is het businessmodel? 

“Ze buiten het feit uit dat wij erg onder druk staan om te publiceren. Voor aanstellingen, fondsen, promotie weegt het aantal publicaties nog steeds erg door. Publiceren is natuurlijk moeilijk en vraagt veel tijd. Zeker in het begin kan het feit dat je gepubliceerd staat in zoveel mogelijk bladen primeren op de kwaliteit van die bladen. De neiging is dan heel erg groot om erop te gokken dat niemand dat ooit zal merken. En dat blijkt meestal zo, want commissies lichten niet al die tijdschriften op je cv door. Het spel is helemaal doorgeslagen. ”

“De nepuitgeverijen vragen je pas nadien geld, als je er al veel moeite hebt ingestopt, terwijl ze niet of nauwelijks voor de peerreview hebben gezorgd waarbij minstens twee onafhankelijke collega’s het onderzoek letter per letter omkeren.”

Wat moet je doen om te vermijden dat je in zo’n blad terechtkomt?

“Dat is heel simpel. Als je iets wil publiceren, check je of het blad in Web of Science staat, dat alle topbladen groepeert, of op de witte lijst van de VABB. Als het daar niet staat, moet er een belletje gaan rinkelen. Zeker als er plots geld wordt gevraagd: stop dan het proces. Reageer ook niet op persoonlijke e-mails of je in een blad wil publiceren, wat dan vaak heel snel kan. Dat is verleidelijk en het charmeert, zo heb ik zelf ondervonden. Maar ook dat is verdacht, want normaal gezien moet je zelf de vraag stellen en vraagt het allemaal heel wat tijd. Als je dan een onderzoek hebt liggen waarin hier en daar nog wat hapert en je moet absoluut nog iets publiceren voor je cv, dan happen sommigen toe.”

Hoe komen gereputeerde namen hierin terecht?

“Ego en/of slordigheid. Ze laten hun namen toevoegen aan de auteurslijst van hun onderzoekers. In principe zouden ze moeten weten met welk tijdschrift hun doctoraatstudenten in zee gaan. Het behoort tot hun job als begeleider om hen te behoeden voor wanpraktijken. Sommigen schuiven helaas die verantwoordelijkheid van zich af."

Hoe valide is het werk in die bladen?

“Het kan om een gedegen studie gaan, maar ze werd niet gecontroleerd. Soms gaat het om artikels die door de betrouwbare tijdschriften werden geweigerd. Dat wil zeggen dat er ergens iets mis mee is. Dan bij zo’n malafide uitgeverij aankloppen om het maar zeker gepubliceerd te krijgen tegen betaling en doen alsof je neus bloedt, is puur bedrog.” 

Wat is hiertegen te doen? 

“Aan de VUB is wetenschappelijke integriteit nu een apart vak. Dat moet studenten nog alerter maken. Daarnaast is het nodig dat de grote topbladen toegankelijker worden. Maar bovendien moet iedereen de beroepsethiek serieuzer gaan nemen.”