Stoorzender Boris en de roep om een referendum: wat zijn de pijnpunten in de brexitonderhandelingen?

Het is vakantie, maar niet voor de brexitonderhandelaars. Maandag schuiven Michel Barnier (EU) en Dominic Raab (Verenigd Koninkrijk) weer aan tafel in Brussel. De Europese Unie heeft de tijd gehad om het zogenoemde Chequers-voorstel van Theresa May nader te bestuderen. Deze week zal er meer duidelijkheid komen over de vraag hoe dit document in die contreien is gevallen.

Terwijl de gesprekken hervat worden, blijft de politieke situatie in het Verenigd Koninkrijk onstuimig. Premier May moet tijdens het brexiteindspel rekening houden met een serieuze opponent in de persoon van Boris Johnson die de aanval heeft geopend. Wat speelt er allemaal?

Het geval Boris

Theresa May was van plan om haar brexitplannen in de zomervakantie te verkopen aan de sceptische achterban. Daar is weinig van terechtgekomen. Sterker, ze heeft de achterban nog verder van zich vervreemd door een onderzoek te gelasten naar de vraag of Boris Johnson zich met een veelbesproken boerka-column heeft bezondigd aan racisme of islamofobie. De oud-minister van Buitenlandse Zaken vergeleek het islamitische kledingstuk, dat hij overigens niet wil verbieden, met een brievenbus – een vergelijking die komiek Stephen Fry in 1999 al had gemaakt.

De drang om Johnson te straffen heeft de kloof tussen de partijtop en de achterban verdiept, een kloof die ook zichtbaar is bij het brexitdossier. Volgens medestanders van Johnson in de partij laat de premier zich in de hoek drukken door Brussel.

No-deal

Aan het begin van het zomerreces heeft May gezegd dat de regering voorbereidingen treft voor een akkoordloze brexit. Hiermee wil ze bewijzen dat het de Britten menens is bij de onderhandelingen. May heeft altijd beweerd dat een No Deal beter is dan een Bad Deal, maar echt serieus is dat nooit genomen, zeker niet door Brussel.

De komende tijd kunnen Britse bedrijven en huishoudens schriftelijke overheidsadviezen verwachten voor deze onverhoopte situatie. In de Engelse pers verschenen al berichten over burgers die blikken aspergesoep, gecondenseerde melk en witte bonen inslaan, maar van een hamsterwoede is vooralsnog geen sprake. In navolging van de Nederlandse overheid zijn de Britten – beter laat dan nooit – begonnen met het werven van douanepersoneel.

Jersey-variant

Eind vorige week wist The Times te melden dat Europese leiders bereid zouden zijn om de Britten toegang te verlenen tot een deel van de interne markt, zonder te hoeven voldoen aan het vrije verkeer voor personen. Dit zou een onverwachte overwinning voor de Britten betekenen. Het gaat hier om het zogeheten Jersey-model. 

Het Kanaaleiland heeft in de praktijk toegang tot de gemeenschappelijke markt voor goederen, maar niet voor diensten. Het eiland kan een eigen immigratiebeleid voeren. Dit model werd eerder dit jaar voorgesteld door The Centre for European Reform, een denktank die hervorming van de Europese Unie voorstaat. Mogelijk is dit onderwerp ter sprake gekomen tijdens het bezoek dat May onlangs bracht aan Emmanuel Macron in het Fort van Brégançon, het Franse ambtskasteel.

Toch blijven?

Kan het tij nog keren? Volgens The Observer, een EU-gezinde zondagskrant, hebben steeds meer brexitstemmers, met name in de industriesteden, spijt van hun stem. Ze zijn de trage onderhandelingen zat en hebben twee jaar na het referendum nog geen verbetering gezien.

Dat gemoed sluit aan bij de roep om een referendum over het onderhandelingsresultaat. De voorstanders ervan verwachten dat hun landgenoten uiteindelijk toch liever blijven, ook al zal de positie van de Britten in de EU dan zwakker zijn dan voor 2016. Zo’n ‘People’s Vote’ zal evenwel zorgen voor sociale onrust. Een nieuwe pro-brexitstem valt zeker niet uit te sluiten als de Brexiteers het referendum weten neer te zetten als een poging van de elite om wraak te nemen op ‘het volk’.

Geef links een kans?

Don’t Mention the Brexit. Als het aan oppositieleider Jeremy Corbyn ligt, wordt dat het motto van het aanstaande Labour-congres. De partijleiding heeft de afgevaardigden gevraagd om onderwerpen als zorg, onderwijs en sociale zekerheid op de agenda te zetten. Alles, behalve de brexit. 

Maar Momentum, de jeugdige organisatie achter Corbyn, wil het houden van de genoemde People’s Vote ter stemming brengen. Ze wordt daarbij voor deze ene keer gesteund door de traditionele, Blair-gezinde sociaaldemocraten. Corbyn ziet liever parlementsverkiezingen, al hebben de Conservatieven ondanks de bestuurlijke janboel hun voorsprong in de peilingen vergroot. Labour is fel gekant tegen een ‘Tory-brexit’, maar hoe een ‘Labour-brexit’ eruitziet, is een van de grootste geheimen van Westminster.