Het Belgische federalisme moet beter. Dat kan zonder grondwets­herziening

Vice-eersteminister Alexander De Croo heeft een zeer belangrijk politiek debat aangetrokken met zijn pleidooi voor de herfederalisering van een aantal versnipperde beleidsdomeinen. De minister kreeg meteen bijval van een aantal Waalse politici. Waarop aan de kant van de Vlaamse nationalisten - N-VA - werd gereageerd met de stelling dat de disfuncties van het Belgische federaal systeem moeten worden opgelost door een totale confederale opsplitsing van de beleidsbevoegdheden in het voordeel van de gewesten.

Dat België, na 6 staatshervormingen, telkens het resultaat van moeizame compromissen, niet perfect functioneert en soms knarsetandt, hoeft niet te verwonderen. België, een land met 11,5 miljoen inwoners, wat minder is dan het aantal inwoners in ten minste 20 verschillende steden op de planeet, bestuurd door 7 parlementaire assemblees, 6 regeringen en 55 ministers, lijdt kennelijk aan enige institutionele hypertrofie (bovenmatige groei). Maar wellicht is dit de prijs die moet worden betaald voor de communautaire vrede op zijn Belgisch. Daarbij vloeit het bloed nooit. Het speeksel - zeg maar de zever - des te meer.

Toen ik een aantal jaren geleden in China op bezoek was, werd ik er ontvangen door de Chinese eerste minister op zijn residentie in de Verboden Stad. De man vroeg mij hoeveel ministers er in België waren. In de wetenschap dat de Chinese inlichtingendienst vrij goed werkt, vond ik het veiliger om de waarheid te vertellen en ik zei “55”. Vervolgens vroeg de premier hoeveel inwoners er in ons land waren en om het niet te moeilijk te maken zei ik “10 miljoen”. Toen zag ik aan zijn oogbeweging dat hij bezig was met een mentale berekening en dat hij namelijk becijferde wat het resultaat zal zijn van de toepassing van de proportionaliteitsregel ministers/bevolking op China, een land met 1,3 miljard inwoners. De premier antwoordde prompt: ”Merkwaardig, mocht ik het Belgisch systeem toepassen op mijn land, dan zou ik de eerste minister zijn van een regering met meer dan 5500 ministers.” Chinese humor bestaat.

Het Verenigd Koninkrijk met 66 miljoen inwoners heeft 31 ministers, Frankrijk met 65 miljoen telt 32 ministeriële excellenties. De situatie wordt vooral hinderlijk als blijkt dat een aantal van deze ministers overlappende bevoegdheden uitoefenen. Zo zijn in ons land 4 ministers bevoegd voor mobiliteit, 9 voor de gezondheid, 4 voor energie en 7 voor buitenlandse handel. Van het goede te veel.

Gelukkig maakt minzame ironie en zachtaardige humor het politieke leven draaglijk, ondanks het verbale wapengekletter en de mediatieke schermutselingen. Elk jaar wordt op het koninklijk paleis naar aanleiding van het nieuwe jaar een grote receptie door de koning gehouden waarop de gezagvoerders van de instellingen van ons land, bekend als de “gestelde lichamen“, worden uitgenodigd. Meestal zeggen de genodigden dan monkelend en licht gekscherend, wachtend op de aankomst van de koning: “Dit is de ontvangst van de ongestelde lichamen.”

De overlapping van bevoegdheden geeft soms aanleiding tot groteske situaties, zoals de geluidsnormen voor de vliegtuigen, die minder streng zijn boven Vlaanderen dan Brussel, met als gevolg dat de vliegtuigen die op de nationale luchthaven opstijgen, allerlei bokkensprongen moeten uitoefenen om Brussel te vermijden.

Niet zo lang geleden ontstond grote herrie in Wallonië en daarbuiten over de goedkeuring van een heel belangrijk handelsverdrag van de Europese Unie met Canada. De Waalse regering, die 3 miljoen inwoners vertegenwoordigt, blokkeerde in de Europese Unie, met haar 500 miljoen inwoners, een heel belangrijke handelsovereenkomst, waarbij de Belgische regering grondwettelijk volledig was geneutraliseerd en met rode kaken te kijk werd gezet. Allerlei distorsies zijn in de maak als bijvoorbeeld de wegcode tussen de drie gewesten zou gaan verschillen. Tijdens het traject Brussel-Luik verandert de nietsvermoedende autobestuurder driemaal van gewest en viermaal van provincie.

Deze incoherenties en blokkeringen zijn het gevolg van het feit dat tijdens de zes staatshervormingen confederale elementen in het Belgische federalisme zijn binnengeslopen. In België bestaat geen hiërarchie van de normen, zoals in Duitsland waar het beginsel “Bundesrecht bricht Landesrecht” grondwettelijk is verankerd, met als gevolg dat in welbepaalde omstandigheden volgens een geëigende procedure uiteindelijk de nationale overheid kan beslissen en de gordiaanse knoop kan doorhakken als de Länder blijven kibbelen.

Het orgaan om belangenconflicten op te lossen is de Duitse Bundesrat, de Duitse senaat, met vertegenwoordigers van de diverse beleidsniveaus. In België zou de Senaat deze rol kunnen overnemen om eventueel bij gekwalificeerde meerderheid uiteindelijk de institutionele knopen door te hakken. Het arbitreren van de bevoegdheidsconflicten is daarentegen in België bevredigend geregeld via het Grondwettelijk Hof.

Een ander confederaal element dat in de Belgische staatsstructuur is binnengeslopen is de afwezigheid van een federale kieskring, met als gevolg dat in de federale kamer geen enkele vertegenwoordiger de belangen van het hele land verdedigt maar enkel die van zijn eigen gemeenschap. Bij verkiezingen kunnen de Vlamingen geen politiek oordeel vellen over de eerste minister als hij een Waal is, en omgekeerd kunnen de Walen zich nooit uitspreken over de premier als dat een Vlaming is. Een federaal land waarin enkel regionale partijen bestaan, is natuurlijk kwetsbaar wat betreft bevoegdheden die het belang van het hele land betreffen.

En die bevoegdheden worden steeds groter en belangrijker naarmate de internationale en intra-Europese interdependentie tussen landen toeneemt op het vlak van klimaatbeleid, energie, veiligheid, terrorismebestrijding, digitale infrastructuur, wetenschappelijk onderzoek, internationale fraudebestrijding, immigratie, een begrotingsbeleid dat beantwoordt aan de Europese normen, enzovoort.

De N-VA pakt uit met een radicaal recept om alle ongemakken van het Belgisch federalisme op te lossen, namelijk de invoering van een radicaal confederalisme waarbij ongeveer alle bevoegdheden worden gesplitst tussen Vlaanderen en Wallonië. En Brussel onder bicommunautaire voogdij wordt geplaatst. De federale regering verdwijnt en wordt vervangen door een tweewekelijks koffie-uurtje van de drie ministers-presidenten van Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Het federaal parlement is niet meer nodig. De Senaat wordt afgeschaft en de Kamer wordt vervangen door een sporadische bijeenkomst van vertegenwoordigers uit de drie deelstaatparlementen. Op Europees en diplomatiek vlak wordt wat overblijft van België om beurt vertegenwoordigd door een Vlaming of een Waal.

Dit soort confederalisme is natuurlijk de wachtkamer van het separatisme, waarbij aan elk van de drie deelstaten een vetorecht wordt toegekend. Gemeenschappelijke beslissingen worden immers slechts mogelijk mits consensus van de drie gewesten. De waarschijnlijkheid van blokkering wordt zo aanzienlijk, dat finaal enkel de totale (af)scheiding als oplossing overblijft. En dat is natuurlijk wat separatistische partijen als N-VA en Vlaams Belang hartstochtelijk wensen. Maar dan krijgt natuurlijk de jonge republiek Vlaanderen helemaal onoplosbare problemen voorgeschoteld.

Wat gebeurt er met Brussel en met de Vlaamse invloed in de hoofdstad van Europa, nota bene de tweede belangrijkste diplomatieke hoofdstad in de wereld? En waar wordt de grens gelegd van de republiek Vlaanderen ten aanzien van Brussel en Wallonië? Wat gebeurt er dan met de Brusselse randgemeenten met faciliteiten, waar soms 60-70% van de inwoners anderstalig zijn? Zal men die bij Vlaanderen inlijven, ook als zij dat niet wensen na referenda georganiseerd onder toezicht van de Raad van Europa? De complicaties zijn dus niet te overzien. Bovendien dreigen de economische en financiële gevolgen van dit soort institutionele avonturen een dramatische invloed te hebben op de welvaart van de bevolking.

Er is dus maar één alternatief mogelijk: het huidige Belgische federalisme in zijn functionering verbeteren. Hierover moet grondig worden nagedacht en vicepremier Alexander De Croo heeft het debat geopend. Wat hij voorstelt, veronderstelt uiteraard een nieuwe herziening van de grondwet. Maar als men dat doet, geeft men ook de gelegenheid aan N-VA om grondwets­artikelen voor herziening vatbaar te verklaren, die juist nodig zijn om België verder te splitsen via het confederalisme. Dat geschenk mag aan N-VA en Vlaams Belang zeker niet worden gedaan.

De volgende legislatuur moet verder prioritair werk blijven maken van de sociaal-economische modernisering van België, ook in het licht van de aanrollende technologische en digitale revolutie. Een staatshervorming is niet vereist, maar wel een beleidshervorming. Er moet worden nagedacht om een aantal disfuncties van de Belgische federatie weg te werken zonder grondwetsherziening, bijvoorbeeld door het onderhandelen van efficiënte samenwerkingsakkoorden tussen de drie gewesten of door te sleutelen aan de communautaire wetten, die kunnen worden gewijzigd met gekwalificeerde meerderheid en zonder te prutsen aan de grondwet. Men zou ook de Senaat kunnen raadplegen wanneer zich ernstige belangenconflicten voordoen. Het is bovendien perfect mogelijk het aantal ministers en ministeriële kabinetten bij het vormen van de diverse regeringen verder aanzienlijk te verminderen.

Het is alvast hoogst wenselijk dat bijvoorbeeld via het parlement een werkgroep wordt samengesteld van juristen en grondwetspecialisten, die concrete voorstellen zouden uitwerken om het functioneren van het Belgisch federalisme te verbeteren zonder grondwetsherziening. Alvast tijdens de volgende legislatuur 2019 - 24. De verdere toekomst kan andere, zo nodig grondwettelijke ingrepen mogelijk maken als de België-splitsers zullen hebben ingezien dat een splitsing van België even achterhaald is als het splitsen van atoomkernen in kerncentrales, die men wil openhouden. Kernfusie is op lange termijn de toekomst en de oplossing van het energieprobleem. Interculturele samenwerking is dat ook, zelfs in België.

Wanneer gaan de separatisten eens klare wijn schenken en aan de kiezers uitleggen dat zij de Belgische “rode duivels“ willen vervangen door de Confederale Vlaams-Nationale “zwarte leeuwen”?