"Turkije klaar voor oorlog" en kan ook alternatieve bondgenoten vinden, zegt Erdogan, maar is dat zo?

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan ziet in de huidige financiële crisis in zijn land een "economische oorlog van buitenlandse machten geholpen door binnenlandse verraders". Hij noemt man en paard als hij de VS er vandaag van beschuldigt dat die "een bondgenoot een mes in de rug steekt" en "een dominee belangrijker vindt dan een strategische partner"". Hij heeft het dan over de predikant Andrew Brunson die in Turkije onder huisarrest staat en waarvan president Donald Trump de vrijlating eist.

Trump speelt het spel inderdaad keihard door Turkije sancties op te leggen en nog eens de tarieven op staal en aluminium uit dat land te verdubbelen via een tweet op een ogenblik dat de Turkse lira op de markten ineenstort.

Van zijn kant geeft Erdogan nog geen krimp. Tijdens een ontmoeting met ambassadeurs toonde hij zich vandaag nog strijdvaardig. Volgens een Turkse krant zei hij dat "het geheim van succesvolle landen erin bestaat dat ze klaar zijn voor oorlog". "We zijn klaar met alles wat we hebben". Klaar voor een economische oorlog in dit geval.

Erdogan dreigt er zelfs openlijk mee dat zijn land "nieuwe bondgenoten" kan vinden in plaats van de NAVO, het Westen, Europa of de Verenigde Staten. In dat verband worden Rusland, China en het Arabische Golfstaatje Qatar genoemd. Staat Turkije dan op het punt om uit de NAVO te breken en de alliantie zo te verzwakken?

Turkije wordt door het Westen al enkele eeuwen beschouwd als een partner om de Russische invloed in het Midden-Oosten, Oost-Europa en de Middellandse Zee af te blokken. Midden de 19e eeuw trokken de Britten en de Fransen hun zwaard tegen de Russen tijdens de Krimoorlog (1853-1856). In de Eerste Wereldoorlog werden die alianties omgekeerd toen het Ottomaans-Turkse rijk de Duitse kant koos en ermee ten onder ging.

In de volgende wereldbrand bleef de Turkse republiek van Atatürk neutraal, maar 71 jaar geleden werden Griekenland en Turkije de eerste brandpunten van de Trumandoctrine, waarmee de VS tijdens de Koude Oorlog de expansie van het communisme gingen indammen, het "containment" dus. Die twee landen werden samen in 1952 lid van de NAVO bij diens eerste uitbreiding.

Sindsdien is Turkije een cruciaal onderdeel van die alliantie. Het land heeft na de VS het grootste leger van de NAVO dat modern is uitgerust. Nog crucialer is de strategische ligging als "brug" tussen Europa en het Midden-Oosten, Iran en Centraal-Azië en de smalle zeestraten van de Bosporus en de Dardanellen die de toegang van de Zwarte Zee naar de Middellandse Zee beheersen; sinds Troje over Byzantium/Constantinopel tot Turkije een van de belangrijkste zeestraten ter wereld. Voor de VS en de NAVO was de Turkse luchtmachtbasis van Incirlik een belangrijk steunpunt in de Koude Oorlog en daarna tegen het Irak van Saddam Hoessein, Iran en IS in Syrië en Irak.

Het Westen kon het goed vinden met de opeenvolgende (burgerlijke en militaire) regeringen van Turkije, maar sinds het aantreden van de meer op de conservatieve islam gerichte premier -en nadien president- Recep Tayyip Erdogan in 2002, is die relatie geleidelijk bekoeld.

Er was ook de groeiende Turkse ergernis over het uitblijven van lidmaatschap van de Europese Unie, een belangrijk streven van vorige Turkse regeringen. Onder Erdogan verschoof de focus van Turkije steeds meer naar de Arabische en islamitische wereld en trok Ankara de kaart van de Arabische Lente, wat het land tenslotte in de Syrische oorlog betrok. De spanningen met de EU en de NAVO werden groter door de vluchtelingencrisis, de kritiek van het Westen op de alsmaar meer autoritaire regeerstijl van Erdogan en tenslotte de westerse en vooral Amerikaanse steun voor de Koerden in Syrië en Irak. De mislukte staatsgreep van juli 2016 bracht die spanning tot een hoogtepunt en Erdogan bleek daarna steeds meer de kaart van de Russische president Vladimir Poetin te trekken.

Dat Turkije onlangs als enige NAVO-lidstaat het Russische luchtafweersysteem S-400 verkoos boven het Amerikaanse Patriot, was voor de VS een breekpunt. Het Congres in Washington verhindert nu de levering van 100 door Turkije bestelde F-35-gevechtsvliegtuigen. De Amerikaanse sancties en de staaltarieven waarmee Trump Turkije nu bedreigt, lijken de druppel te zijn die de emmer van Erdogan doen overlopen.

Toch zijn de alternatieve allianties waar Erdogan op zinspeelt, niet zo eenvoudig of zonder risico. Rusland zou het meest garen spinnen, maar is zelf economisch verzwakt door westerse sancties en een niet uit te sluiten risico bij een nieuwe financiële crisis rond opkomende economieën.

"The Financial Times" baseert zich op westerse en Turkse experts die weliswaar wat steun verwachten vanuit Rusland, China of de Arabische Golfstaat Qatar, maar die tegelijk betwijfelen of Moskou -ondanks de lokroep van een historische zet- de tientallen miljarden dollar wil en kan ophoesten om de Turkse crisis te bezweren. Ook China dat veraf ligt en de VS niet te veel voor de voeten wil lopen, zou de boot afhouden. Het Arabische emiraat Qatar in de Golf -dat zowel een Amerikaanse als een Turkse militaire basis huisvest- heeft de diplomatieke steun van de VS nodig om het embargo van Saudi-Arabië en andere Arabische staten te beëindigen.

Een breuk tussen Turkije en de NAVO zou voor de westerse alliantie de zwaarse klap sinds haar ontstaan betekenen en het verlies van een cruciaal strategisch belangrijke partner. Evenzeer zou het opgeven van NAVO-bescherming Turkije blootstellen aan de risico's van een erg gevaarlijke regio met onzekere grenzen of het land erg afhankelijk maken van de grillen van Rusland of Teheran. Bovendien zitten die twee ook in de hoek waar de klappen van westerse economische sancties vallen en is daar weinig soelaas van te verwachten. Het meest waarschijnlijke is dan ook dat Erdogan inbindt inzake de VS-dominee. Dat zou gezichtsverlies betekenen en littekens nalaten in de band tussen Turkije en het Westen, maar Turkije is meer dan Erdogan.