Hoe moeilijk is het om zonder ervaring een vliegtuig te laten opstijgen?
Zaterdag stal een luchthavenmedewerker in Seattle een vliegtuig. het doet de vraag rijzen hoe moeilijk het nu eigenlijk is om zonder pilotenopleiding op te stijgen en – anders dan de man in Seattle – weer veilig te landen?
De man die er zaterdag op de luchthaven van Seattle vandoor ging met een Bombardier Q400 van Horizon Airlines heeft zichzelf vermoedelijk leren vliegen met behulp van een computersimulator. De 29-jarige inwoner van Pierce County, niet ver van Seattle, hintte daarop in zijn gesprekken met de verkeersleiding. Zijn vlucht eindigde anderhalf uur later met een crash, de man kwam om het leven.
Nog niet alle omstandigheden waaronder de Q400 werd gestolen, het luchtruim koos en neerstortte zijn opgehelderd. Het toestel kon 76 passagiers vervoeren, maar aan boord bevond zich vermoedelijk alleen de platformmedewerker die het vliegtuig bestuurde. Hij noemde zichzelf over de radio ‘een gebroken man met hier en daar een schroefje los’ die ‘niemand kwaad wil doen’.
Op een gegeven moment zegt hij nog wat ‘barrel rolls’ (een ronddraaiende vliegbeweging) te willen maken om dan ‘de neus omlaag te duwen en dan is het wel mooi geweest voor vanavond’. Het toestel stort uiteindelijk neer bij Ketron Island, in een dunbevolkt gebied ten zuiden van Seattle.
Piloten die over het ongeluk horen, zeggen niet verbaasd te zijn dat een man zonder brevet en kennelijk ook zonder enige vliegopleiding de Q400 in de lucht heeft gekregen. Om te beginnen: anders dan met een auto heb je geen contactsleutel nodig.
Hoogst onwaarschijnlijk
"Als je wat kennis hebt van het instrumentarium, kun je de motoren starten. Ermee naar de startbaan taxiën is niet zo moeilijk. Maak je daarna genoeg snelheid, hou je het toestel een beetje midden op de baan en trek je op tijd op, dan kun je vliegen", zegt oud-gezagvoerder Benno Baksteen (69). "Vliegen is niet zo moeilijk. Maar voorkomen dat je verongelukt als er dingen misgaan – dat kun je alleen maar leren tijdens een opleiding en door vlieguren te maken."
"Het is hoogst onwaarschijnlijk dat een niet-piloot een Q400 weet te besturen. Het is een complex toestel en je moet echt wat kennis hebben van de vluchtsystemen om het vliegtuig van ‘cold and dark’ zover te krijgen dat het gereed is om op te stijgen", mailt de Luxemburgse gezagvoerder Aurélien Guittet, die al zeven jaar met dit type Bombardier-toestel vliegt voor Luxair.
"Aan de andere kant: sommige vliegtuigsimulatoren die je voor je pc kunt kopen zijn extreem realistisch. Al het instrumentarium wordt nagebootst, van basale schakelaars tot de meest geavanceerde navigatiesystemen", aldus Guittet. "Als iemand stevig oefent, handleidingen leest en zichzelf procedures aanleert, dan bereikt hij mogelijk het punt waarop hij de instrumenten kan instellen voor het opstijgen."
Niet als in de film
Landen, stellen de piloot en de oud-vlieger, is een ander verhaal.
"Dat vereist een hoop kennis en vaardigheden. Tenzij je al kleinere vliegtuigen hebt leren besturen zul je een passagierstoestel niet aan de grond krijgen door alleen maar handboeken te lezen", zegt Guittet. De films waarin je een leek een Boeing 747 ziet landen op aanwijzingen van de verkeerstoren is "een extreem optimistisch verhaal", zegt Baksteen. "Al valt nooit uit te sluiten dat het ooit iemand toch lukt."
De meeste moderne vliegtuigen kunnen zelf een landing uitvoeren, maar alleen als een piloot het toestel daarvoor instelt, en alleen onder geschikte omstandigheden. Baksteen: "Dan moet je er nog wel voor zorgen dat hij op tijd remt."
Het is volgens Baksteen niet zo verwonderlijk dat de vlucht van de Q400 niet tijdig is opgemerkt of verhinderd door de verkeersleiding van Seattle-Tacoma International Airport, de op acht na drukste luchthaven van de Verenigde Staten. "De man heeft hem vermoedelijk op het onderhoudsplatform gestolen. Het is niet ongebruikelijk om tijdens het onderhoud de motoren te starten. Ook een taxiënd toestel valt niet meteen op. Van het platform naar de startbaan kan een kwestie van minuten zijn geweest", aldus Baksteen.
Dat is weinig tijd om het vliegtuig tegen te houden. "Een luchthaven heeft ook geen kanonnen op de grond staan om toestellen uit de lucht te schieten."
De Amerikaanse luchtmacht stuurde luttele minuten na het opstijgen van de Q400 wel twee straaljagers achter het vliegtuig aan. Als er aanwijzingen waren geweest dat de vlieger een aanslag in gedachten had, zouden de militairen de Bombardier uit de lucht hebben geschoten. Dat lijkt hier niet gebeurd te zijn. Het zou Baksteen niet verbazen als brandstofgebrek tot de crash leidde.
Meer crashes
Het is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog negen keer eerder voorgekomen dat leken een vliegtuig op de grond stalen en ermee wegvlogen. Negen keer eindigde de vlucht in een crash. In 1965 gingen twee dronken onderhoudsmonteurs er op de basis Valkenburg vandoor met een Lockheed Neptune van de Nederlandse marine. Ze kwamen om het leven toen het vliegtuig in zee neerstortte.