De Belg die oude muziek een nieuw publiek bezorgt

Bij het woord Bourgondië zullen de meeste mensen denken aan feestmalen en drankgelagen. Dat is mede te danken aan de historicus Johan Huizinga, die in zijn Herfsttij der middeleeuwen met ongekende stilistische brille het leven aan het Bourgondische hof schetste. Het hertogdom, dat de grootste delen van de Nederlanden had ingelijfd, was in de late middeleeuwen het rijkste van Europa.

Er werd niet alleen gegeten: muziek had een even hoge prioriteit. De bloei van wat we tegenwoordig de Franco-Vlaamse polyfonie noemen, meerstemmige vocale muziek, viel samen met de hoogdagen van het hertogdom.

Volgend jaar is het een eeuw geleden dat Huizinga's Herfsttij verscheen. Het Festival Oude Muziek, wereldwijd het grootste in zijn soort, loopt er met het thema 'Het Bourgondische leven' op vooruit. Van 24 augustus tot en met 2 september kun je in de kerken van Utrecht en in festivalhart TivoliVredenburg terecht voor muziek uit de middeleeuwen, renaissance en barok.

De verantwoordelijke heet Xavier Vandamme. Hij is er sinds 2009 directeur, en dit is de negende editie die hij heeft samengesteld. Onder zijn leiding blijft het festival maar groeien: voor de 36ste editie, vorig jaar, werden 71.000 kaartjes verkocht.

Voelt u zich Belg of eerder Vlaming? 

Xavier Vandamme: "Belg. En nog meer Europeaan. Ik ben ook voorzitter van REMA, het Europese netwerk voor oude muziek, en daardoor ben ik voortdurend op reis. De identiteitspolitiek in België, de tegenstelling tussen Vlamingen en Walen, is een alleen maar grotere rol gaan spelen sinds mijn vertrek. Daarnaast ben ik volwassen geworden in Brussel, vandaaruit is het moeilijker om die kampen te begrijpen. In Brussel is het niet Frans versus Nederlands, je hoort er tientallen talen door elkaar.

"Voordat ik naar Utrecht kwam, werkte ik bij de muzikale tak van Bozar, het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. Het ene jaar moesten teksten op ons drukwerk eerst in het Frans en dan in het Nederlands zijn, het volgende jaar andersom. Iedereen snapt dat het zo moet, maar niemand neemt het echt serieus; we gaan er glimlachend mee om.

"Ik voel me inmiddels net zo Nederlands, hoor. Dat iedereen overal een mening over heeft en aan tafel maar wat roept, daar moest ik aan wennen, maar ik heb geleerd dat het een heel productieve manier van samenwerken is."

Sinds uw aantreden heeft een aantal Belgische groepen een prominente plek verworven. Het koor Vox Luminis en het ensemble Graindelavoix worden steevast in primetime geprogrammeerd.

"Maar of daar een verband is met mijn achtergrond? Ik ga alleen uit van kwaliteit. Als ik iets hoor wat ik geweldig vind, wil ik daar als het ware een megafoon naast zetten. Ik zie Vox Luminis niet als een Belgisch koor. Lionel Meunier, de leider, is een Fransman en de zangers hebben elkaar op het conservatorium in Den Haag leren kennen. Ze krijgen subsidie in België omdat het er toevallig tussen lag. (lacht)

"Vox Luminis is wel een voorbeeld van een club die we echt gepusht hebben. Ieder jaar keken we of we samen een stapje verder konden gaan. Van Graindelavoix kan ik niet zeggen dat dat ensemble dankzij ons is doorgebroken, al hebben ze in Vlaanderen wel meer erkenning gekregen door hun succes in het buitenland. En het Huelgas Ensemble van Paul Van Nevel is inderdaad ook Belgisch, maar was al lang en breed voor mijn komst gearriveerd."

Het valt des te meer op omdat er de laatste jaren nauwelijks of geen Nederlandse oudemuziekensembles doorbreken. Althans, ze spelen niet op uw festival.

"Dat is problematisch. Nederland was van de jaren 70 tot begin jaren 90 het absolute gidsland. Wie zich in historische uitvoeringspraktijk en oude instrumenten wilde bekwamen, ging in Den Haag of Amsterdam studeren. Die leidende positie van de Hollandse School is voorbij. Hoe dat komt? Ik ben geneigd het in grote golven te zien. Als je dertig of veertig jaar aan de top staat en een bepaalde esthetiek uitdraagt – in dit geval die van objectiviteit, een esthetiek waarin altijd de componist vooropstaat en waarin de uitvoerder maar een voetnoot is – is het logisch dat er op een gegeven moment vermoeidheid optreedt."

Een groep als Holland Baroque krijgt prima recensies, maar speelt al jaren niet op het Festival Oude Muziek.

"Ik wil niet op namen ingaan. We hebben een internationale blik en het aanbod is echt heel groot. Iedereen wil in Utrecht spelen. Soms moet ik ook een 'neen' verkopen aan goede vrienden, en dat kan heel pijnlijk zijn."

Ziet u het niet als een verantwoordelijkheid om de Nederlandse oudemuziekcultuur te stimuleren?

"Jawel, maar die interpreteer ik niet als een soort protectionisme. Het is onze taak om goed op te letten wat op het gebied van oude muziek gebeurt, in Nederland en ver daarbuiten. We moeten groeimogelijkheden zien, musici moeten technisch van heel hoog niveau zijn, het geheel moet kloppen. Overigens, we hebben door het jaar heen ook het Seizoen Oude Muziek, daarin geven we ook groepen de kans."

Eerder nog dan Belgischer is de programmering er Franser op geworden.

"Op dit moment is Frankrijk het gidsland. Dat komt doordat er enorm is geïnvesteerd. Er is een hoop privémecenaat. Ensembles hebben ervan geprofiteerd dat het subsidiestelsel regionaler is geworden; als er in Rouen geld was, kon een ensemble zich daar vestigen en subsidie krijgen. Dat ik meer Franse groepen programmeer, heeft niet zozeer te maken met mijn smaak; de vijver is er gewoon groter. Ik ben op zoek naar vernieuwing en dáár is het experiment te vinden."

Festival Oude Muziek, van 24/8 tot 2/9 op diverse locaties in Utrecht. oudemuziek.nl