Ongeval gebeurd? Smartphones duiken op: “Ramptoerist wordt ‘geactiveerd’ door verhoogde opwinding”

Een week geleden riep de politie van Berlare-Zele op om meer tact te tonen op sociale media nadat op Facebook foto’s waren opgedoken van een ongeval met een gewonde. Daar werd bij gezegd dat het slachtoffer dood was. Dat klopte niet, maar familieleden kregen dat bericht onder ogen nog voor ze de ware toedracht kenden.

En het kan nog erger. Brusselaar Anant Alsteens was vorige maand getuige van een dodelijk ongeval op de Ring in Strombeek-Bever. ‘Ik zag hoe een bestelwagen door de lucht vloog en tegen een verlichtingspaal knalde. Ik ben gestopt en zag hoe er brandstof uit het wrak vloeide. Uit schrik voor een ontploffing heb ik samen met enkele andere mensen twee passagiers uit het voertuig bevrijd. Een vrouw zat nog gekneld. Tot mijn ontsteltenis doken er mensen op die met hun smartphone beelden begonnen te maken van het slachtoffer. Ze staken daarvoor zelfs hun arm in het wrak. Toen ik hen daarop aansprak, zeiden ze dat ik me niet moest moeien. De vrouw is nog in het wrak overleden.’

Dopamine

Verhalen over filmende en fotograferende ramptoeristen zijn schering en inslag. ‘Een nieuw fenomeen is het niet’, zegt crisis­psycholoog Erik De Soir (Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie). ‘Overal waar iets gebeurt, komen mensen kijken. Ik ben al 25 jaar verbonden aan een brandweerkorps in Noord-Limburg en het was nooit anders. Maar nu doen mensen dat met hun smartphone, in steeds betere resolutie.’

Vanuit de psychologie is die sensatiezucht perfect te verklaren. ‘Het past in de activatietheorie’, zegt De Soir. ‘In een toestand van verhoogde opwinding vallen we terug op dominant gedrag, het gedrag waarin we geconditioneerd zijn. En aangezien we dag in dag uit met onze telefoon in de weer zijn, is het inmiddels aangeleerd gedrag om hem te pas en te onpas boven te halen. Op Pukkelpop, maar ook bij een ongeval. Sta je in de file en nader je blauwe zwaailichten, dan raak je “geactiveerd” en begin je beelden te nemen. En als die beelden gedeeld worden en daarna geliket of becommentarieerd, dan maakt dat dopamine los, het belonende stofje in de hersenen dat ons verslaafd maakt.’

Maar niet iedereen doet dit? ‘En toch hebben we dat allemaal in ons’, zegt De Soir. ‘Ik ben op mijn hoede voor mensen die schande spreken van ramptoeristen. Bij wijze van spreken maakt de ene helft de filmpjes om aan de andere helft te tonen dat het allemaal te erg is om te bekijken.’

Verbaliseren

Ingrijpen is overigens niet eenvoudig. Rondvraag bij politie, brandweer en spoeddiensten leert dat perimeters en tentjes de belangrijkste manieren zijn om filmen en fotograferen te beletten. Een boete kan alleen voor bestuurders, niet voor een passagier. ‘Als er foto’s genomen worden van een ongeval vanuit voorbijrijdende voertuigen door een bestuurder, zullen politiemensen – als ze de tijd hebben – niet nalaten om te verbaliseren’, zegt Jonathan Pfund van de federale politie.

Die beelden verspreiden is volgens de privacywetgeving overigens niet toegestaan als er mensen herkenbaar in beeld komen. ‘Maar vaak worden ze alleen in gesloten groep gedeeld’, aldus De Soir. ‘En hoe langer iemand wacht om de beelden te delen, hoe kleiner de kans dat hij het alsnog doet. Want als de opwinding afneemt, neemt de ratio toe.’