Velletje van de vinger getrokken? Afzondering

"Ik wil mijn verhaal doen, net omdat ik besef dat het hier grondig fout loopt." Aan het woord is een personeelslid van het Psychiatrisch Centrum Sint-Jan-Baptist in Zelzate, dat onder vuur ligt door een nieuw verslag van de Zorginspectie dat De Morgen kon inkijken. Daaruit bleek dat op de streng beveiligde afdeling Levanta patiënten worden afgeluisterd tijdens privégesprekken met familie of zelfs hun advocaat en dat er te vaak, te lang en in onveilige omstandigheden wordt afgezonderd. 

Verschillende personeelsleden getuigen over de penibele omstandigheden in Levanta. Zij willen uitsluitend op voorwaarde van anonimiteit spreken, omdat ze bang zijn om hun job te verliezen. Het gaat niet alleen om mensen die werken op de hoogbeveiligde afdeling Levanta zelf, maar ook om enkele medewerkers van andere afdelingen, waar de beveiliging minder streng is. 

Water rantsoeneren

Dat personeel moet geregeld inspringen op Levanta. "En als iemand op Levanta op de alarmknop duwt, moeten wij sowieso ook ter plaatse gaan. Daarom zien we vaak hoe het er daar aan toegaat."

Zij bevestigen dat een patiënte op Levanta inmiddels dertien weken in een afzonderingskamer verblijft. "Met een vijfpuntsfixatie", legt een van hen uit. "Dat betekent dus dat ze is vastgebonden aan handen, voeten en middel. Af en toe maken ze haar eens los – om haar te verschonen of omdat ze even naar buiten mag – maar het merendeel van de tijd ligt ze vast." Ook personeel van Levanta bevestigt dat. 

Wat de oorspronkelijke aanleiding was van deze afzondering, is niet duidelijk. "Het gaat om een dame die agressief uit de hoek kan komen, dat klopt. Er zal dus wel een aanleiding zijn geweest. Maar inmiddels is de uitleg 'dat de patiënte er zelf om vraagt omdat ze de veiligheid niet kan garanderen'. Toen ze zes weken vast lag, merkten enkele personeelsleden van Levanta spottend op dat het 'de verjaardag van haar fixatie was': zes weken in vijfpuntsfixatie.  Zoiets hou je toch niet voor mogelijk?"

"Toen het onlangs zo warm was," vertelt een andere medewerker, "werd het water van die dame gerantsoeneerd. Dan kreeg ze een beperkt aantal bekers water per dag, want anders moesten ze haar te vaak verschonen. Vaak krijgt ze een pamper om."

Geen verdoving

"Op andere afdelingen ligt soms continue iemand van Levanta in de afzonderingskamer", getuigt iemand die op een andere afdeling werkt. "Omdat hun drie afzonderingskamers constant bezet zijn, moeten hun patiënten dan op andere afdelingen worden ondergebracht. Zeker de afgelopen periode was het aantal afzonderingen hallucinant." Onlangs nog lagen alle zeven afzonderingskamers van het hele psychiatrisch centrum vol met patiënten van Levanta."

Dat langdurige isolaties geen uitzondering zijn in Levanta, bleek ook al uit het rapport van de Zorginspectie. Van de amper zeven afzonderingsregisters die de inspecteurs bekeken, bleek één afzondering achttien dagen te hebben geduurd. Een tweede langer dan een maand. 

Maar daarnaast merkte de Zorginspectie ook op dat er te snel wordt beslist om iemand naar de isoleercel te brengen en dat zorgverleners niet voldoende over alternatieven nadenken. 

"Voor het minste vliegen ze in afzondering", bevestigt een medewerker. Een korstje van je been krabben? Hup, in afzondering. 'Automutilatie', heet dat. Terwijl: iedereen doet dat toch weleens?"

Een ander personeelslid beaamt. "Ik heb ooit een vrouw moeten afzonderen omdat ze een velletje van haar vinger had getrokken. Op zo'n moment denk je: 'Waar ben ik in godsnaam mee bezig? Dit is niet waarom ik in de zorg ben gestapt."

Afzonderingen op Levanta gebeuren niet louter omdat de veiligheid van personeel of patiënten in het gedrang is, benadrukken de medewerkers. "Het is ook een strafmaatregel. Je stem verheffen, tegenspreken, met je ogen draaien... Het mag allemaal niet. Het beleid is enorm repressief." Ook ten aanzien van het personeel, getuigen ze. "Een medewerker die zich kritisch uit, wordt meteen de mond gesnoerd."

Getuigen gewagen van vernederende of fysiek pijnlijke pesterijen tegenover patiënten. Een patiënte die een voorwerp had ingeslikt werd bijvoorbeeld ook alweer vier à vijf dagen in afzondering geplaatst. Een verzorger: "Ze mocht er niet uit tot het voorwerp in haar stoelgang terug te vinden was. 'Voor de veiligheid.' Ik weet niet goed wat dat met veiligheid te maken heeft."

Een externe arts kwam de vrouw eerst onderzoeken. "Om de plaats van het voorwerp te bepalen, werd onder meer voorgesteld om een gastroscopie te doen. Hij stelde voor om dat, indien de gastroscopie nodig zou blijken, onder volledige verdoving te doen, omdat het een pijnlijke procedure is. Maar de arts op Levanta wuifde dat weg. 'Als ze dat voorwerp kan inslikken, dan kan ze ook een gastroscopie ondergaan.' Zo gaan ze daar om met mensen."

Onrust en agitatie

Afzonderingen gebeuren meestal onder de noemer 'onrust en agitatie'. "Juist de werkwijze op de afdeling zorgt voor meer onrust en agitatie", legt een zorgverlener uit. "Na 21 uur kan een patiënt geen time-out meer vragen, en zich even in een kamertje afzonderen om tot rust te komen. Ook zo'n patiënt moet dan meteen in afzondering worden gestopt tot de volgende ochtend. Dat gaat dus om iemand die zelf aangeeft dat het haar even te veel wordt."

Een andere medewerker geeft nog een voorbeeld. "Na een agressie-incident moest een vrouw afgezonderd worden. Die vrouw was rustig en gaf ook aan dat ze wou meewerken. Uiteindelijk werd toch beslist om haar op drie punten vast te binden. Ook toen bleef de patiënte kalm. Vervolgens vroeg ze een deken en een kussen, maar ze kreeg te horen dat ze eerst een halfuur moest wachten. Want een patiënt kan pas een deken en een kussen krijgen als die een halfuur wakker en rustig is. 'Jamaar, moet ik nog een halfuur wakker blijven?', vroeg ze. Ze raakte duidelijk geagiteerd. Toen ze om een beker water vroeg, negeerden ze haar, waarop ze haar stem verhief en haar vraag herhaalde. 'Zie je wel, ze is onrustig. Kalmeer eerst maar een beetje.' Kijk, ik snap dat die vrouwen soms hun geduld verliezen."

Toch is ook nuance geboden. "Het gaat om een moeilijke groep", benadrukt het personeel. "Het is niet voor niets een 'high risk'-afdeling. Het gaat om vrouwen die soms erg zware feiten hebben gepleegd. En vrouwen kunnen vaak agressiever uit de hoek komen dan mannen."

Werken op zo'n afdeling is dus allerminst evident. "Het personeel moet het vaak ontgelden. Maar je moet natuurlijk wel professioneel blijven. Soms zie ik hoe personeelsleden zich echt laten verleiden tot machtsmisbruik. Ter illustratie: patiënten die zich tijdens een afzondering verzetten, durven al eens spuwen naar het personeel. Uit voorzorg krijgen ze nu een handdoek voor het gezicht. Oorspronkelijk werd die handdoek gewoon voor hun gezicht gehouden, maar inmiddels trekken ze die strak rond het hoofd van de patiënt. 'Ik kan niet meer ademen. Ik krijg geen lucht meer', heb ik al meerdere patiënten horen roepen. Waarop een collega dan snauwt: 'Als je nog kunt roepen, dan kun je nog ademen.' Zoiets vind ik er ver over."

Meer dan twee per dag

In april kwam het centrum voor het eerst in opspraak, naar aanleiding van berichtgeving in deze krant. Cijfers van het centrum zelf toonden aan dat het aantal afzonderingen enorm hoog ligt. Vorig jaar ging het om niet minder dan 831 afzonderingen, voor een groep van 18 à 19 vrouwen. Dat zijn er gemiddeld meer dan twee per dag.

"Toen die artikels verschenen, hoopte ik dat er daadwerkelijk iets zou gebeuren. Dat er aanpassingen zouden komen in het beleid. Maar dat gebeurde niet. Mensen liepen heel erg op de toppen van hun tenen, maar de aanpak werd nooit in vraag gesteld. Men is er nog steeds van overtuigd dat dit de juiste manier is."

Net daarom willen deze personeelsleden spreken. "Ik zou ander werk kunnen zoeken, maar dan heb ik het gevoel dat ik dit probleem gewoon negeer en deze mensen aan hun lot overlaat. Er moet echt iets veranderen."

De directie van Psychiatrisch Centrum Sint-Jan-Baptist wil niet reageren op de uitlatingen van de personeelsleden. "Om redenen van privacy kunnen wij hier geen commentaar op geven", zegt algemeen directeur Eddy Impens.