"Bij de volgende crisis zouden we de burgers beter rechtstreeks geld geven"

Economie kun je niet begrijpen zonder oog voor geschiedenis, filosofie en gezond verstand. Dat is wat Hans Bevers (36) betoogt in zijn boek Achteraf is het makkelijk. Tien jaar na de start van de grootste naoorlogse crisis vertelt de hoofdeconoom van Bank Degroof Petercam het verhaal achter een aantal principes waarmee we ons kunnen wapenen tegen de volgende onvermijdelijke grote economische schok.

De financiële crisis overviel ons. Hadden we die niet moeten zien aankomen? 

Hans Bevers: "Een crisis wordt vaak gezien als een externe schok, terwijl de dynamiek ervan net ingebakken zit in het systeem. Dat is een belangrijke les, en eigenlijk vooral een herontdekking. Stabiliteit creëert instabiliteit, doceerde de econoom Hyman Minsky decennia geleden al. Als een economie goed draait, nemen mensen sneller meer risico's, of worden er vlotter kredieten en schulden aangegaan. En dat leidt tot zeepbellen. Ofwel zijn het tulpen, ofwel vastgoed of technologieaandelen. Heel vaak kunnen we de aanstormende risico's zien en omschrijven. Maar het probleem is het omslagmoment: wanneer loopt het verkeerd?"

Doorheen de jaren hebben we verschillende crisissen gehad. Waarom is het zo moeilijk om er de juiste lessen uit te trekken?

"Tijdens de afgelopen decennia is er onnoemelijk veel tijd, geld en intellect gespendeerd aan het ontwikkelen van geavanceerde economische modellen die ervan uitgaan dat er steeds rationele keuzes worden gemaakt, in een perfect concurrentiële markt. Maar de werkelijkheid is doorgaans veel complexer. En onze verwachtingen, emoties, sociale normen of eerdere ervaringen spelen dikwijls een zeer belangrijke rol bij het maken van keuzes. De zogeheten homo economicus, die heel helder kijkt en handelt, die bestaat niet. We leren telkens iets uit een crisis, ze hebben telkens gelijke elementen, maar toch zijn ze telkens weer anders." 

De financiële crisis barstte los met de val van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers. Het symbool van opzettelijke roekeloosheid van bankiers die wisten dat de overheid hen zou redden als het misliep? 

"Veel waarnemers gaan er van uit dat de grote financiële spelers roekeloos handelden in de wetenschap dat ze toch zouden worden gered als het fout zou aflopen. Die uitleg heb ik nooit helemaal overtuigend gevonden. Wellicht was dat op individuen inderdaad van toepassing, slechte wil vind je immers overal. Maar het is toch moeilijk te geloven dat deze houding het volledig overnam. Dat zou te veel eer zijn voor de bankiers. Het zou veronderstellen dat ze zich zeer bewust waren van de risico’s die ze namen, dat ze rationeel en vooruitziend handelden. Is het niet plausibeler dat ook zij volledig opgingen in het financiële feestgedruis, dat ze op bepaalde vlakken blind en onwetend waren, dat ze hebzuchtig werden en uit waren op snel geldgewin? Ik denk van wel."

Door de crisis zijn de schulden in tal van lidstaten ontspoord. Moet de overheid dan op budgettair dieet, of net investeren in een economisch herstel?

"Met een ideologische oproep tot een strak budgettair dieet zonder overtuigende economische argumenten springen we niet ver. ‘Je kunt de schuldencrisis niet oplossen door meer schulden aan te gaan’, werd een populaire oneliner. Of nog een mooie: ‘We gaan onze kinderen en kleinkinderen toch niet opzadelen met nog meer schulden?’ Nee, natuurlijk was het niet prettig dat de overheidsfinanciën door de knieën gingen. Maar wat had je verwacht wanneer gezinnen, bedrijven en instellingen hun bestedingen terugschroefden om hun eigen balans weer op orde te krijgen? In 2009 liet de private sector het volledig afweten. Jouw uitgaven zijn mijn inkomen en mijn uitgaven zijn jouw inkomen. Als gezinnen en bedrijven allemaal samen op de uitgavenrem gaan staan, glijdt de economie in recessie. Dat is kort samengevat de spaarparadox van de econoom John Maynard Keynes. Enkel de overheid kan deze impasse doorbreken."

Die overheid schoof al snel de hete aardappel door naar de centrale banken. Die pompten massaal geld in de economie. Was dit doeltreffend?

"Vanuit theoretisch oogpunt was QE wellicht niet het meest efficiënte. De Zuid-Koreaanse econoom Ha-Joon Chang verwoordde het treffend: ‘Het is zoals wanneer je iemand die dorst heeft een fles water over zijn hoofd giet. Je hebt hem water gegeven, maar niet op zo’n manier dat zijn dorst is gelest.’" 

“Het was wellicht efficiënter geweest indien de Europese Centrale Bank het geld direct in de zakken van de gezinnen had gedropt in plaats van in banken en overheden. Economen spreken in dit verband van helikoptergeld. Hoe groter het inkomen, hoe meer er proportioneel wordt gespaard. Maar om de economie te stimuleren, moet dat geld net uitgegeven worden. Daarom moet dat geld niet alleen rechtstreeks naar de gezinnen gaan, maar moet het ook onmiddelijk en daadwerkelijk uitgegeven worden. Dat zou je kunnen doen door cadeaucheques te voorzien mét vervaldag, zodat ze zeker besteed worden. Op zomaar geld uitgeven rust zo’n taboe, dat is altijd onbespreekbaar geweest. Ik zou het helikoptergeld graag uit die taboesfeer halen.

"Net als de snelle uitdoving van cash geld. Dat zou de centrale bank in staat stellen een negatieve rente (in wezen een soort belasting op spaargeld, LID) in te voeren, zonder het gevaar dat mensen al hun geld weghalen bij de bank. Zie het als uitzonderlijke en kortstondige maatregelen. Het uiteindelijke doel is om de economie vlugger op de been te krijgen in plaats van ze langdurig in de rolstoel te houden."

Achteraf is het makkelijk van Hans Bevers is uitgegeven bij uitgeverij Polis.