Vaccinoloog na uitbraak mazelen: "Kijk nú je vaccinaties na"

Er is de laatste weken heel wat te doen rond vaccinaties in Europa. Zo ziet Nederland haar vaccinatiegraad jaar na jaar lichtjes dalen en riep premier Mark Rutte dit weekend uitdrukkelijk op tot de vaccinatie van kinderen. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil kinderdagverblijven zelfs het recht geven niet-gevaccineerde kinderen te weigeren. Maar de luidste schreeuw kwam vorige week van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het eerste halfjaar van 2018 telde Europa liefst 41.000 besmettingen met de mazelen, en dat is al een pak meer dan de laatste tien jaar per jáár geteld werd. De mazelen zijn een uiterst besmettelijk virus en kunnen leiden tot long- en hersenvliesontsteking. In één op de duizend gevallen is het dodelijk – in Europa maakten de mazelen dit jaar al 37 doden.

In ons land is alleen de vaccinatie voor polio, of kinderverlamming, verplicht. Voor de mazelen niet, maar om te garanderen dat een bevolking immuun is tegen het virus, is een vaccinatiegraad van 95 procent nodig. Vooral de jongste generaties moeten gevaccineerd worden – dat gebeurt één keer op 12 maanden en één keer rond 10 à 12 jaar. Doorgaans zijn ouderen immuun omdat ze het virus eerder doormaakten. De laatste tien jaar doen inderdaad heel wat landen goede inspanningen om zuigelingen en schoolgaande kinderen te vaccineren. 

Vaccinoloog Pierre Van Damme (Universiteit Antwerpen), tevens directeur van het Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties, legt uit wat er dan wél aan de hand is. “De gemiddelde leeftijd van mensen met een besmetting ligt nu rond de 20 à 30 jaar. Dat is een generatie waarvan de ouders nonchalant omsprongen met vaccinaties. Zij zagen in de omgeving geen mazelen en vonden de vaccinatie óf niet nodig óf vergaten de tweede dosis te laten toedienen.” Hij noemt het niet evident die leeftijdsgroep nu wél te bereiken. “Ze gaan weinig naar de arts en hebben het te druk met onder meer bouwen, kinderen, werk, … Toch zouden we iedereen moéten aanzetten om de vaccinatiedocumenten na te kijken. Dat kan via de ouders of de huisarts. En laat je dan zo snel mogelijk vaccineren.”

Gezondheidswerker basis van besmetting

Niet alleen de vaccinatie, ook het herkennen van de symptomen is belangrijk, zodat autoriteiten bij een epidemie zo snel mogelijk kunnen reageren. “Veel jonge artsen hebben zelf nooit mazelen gezien en reageren te laat. Dat veroorzaakt veel extra besmettingen.” Een degelijke opleiding zou daarom al moeten voorzien worden op de universiteit voor artsen en apothekers of de hogescholen voor verpleegkundigen en vroedvrouwen. “Onderschat daarnaast het belang van de vaccinatie van de gezondheidswerker niet”, zegt Van Damme. “Zij liggen vaak aan de basis en verspreiding van een epidemie. Eén sterfgeval op de duizend besmettingen kunnen we niet vermijden. Maar als de epidemie uitbreidt en een land telt twintig sterfgevallen is dat anno 2018 onaanvaardbaar.”

In ons land gaat het momenteel goed met het vaccineren van zuigelingen en schoolgaande kinderen. Daarvoor bestaan schema’s na de geboorte en schoolprogramma’s – het enige vaccin waar je op volwassen leeftijd zélf nog aan moet denken, is het herhalingsvaccin voor difterie, tetanus en kinkhoest en eventueel een inhaalvaccinatie tegen mazelen. “Maar we mogen nu zeker niet op onze lauweren rusten. Verder investeren in goede communicatie met ouders is noodzakelijk, zeker op lange termijn. Anders komt er weer een hele generatie die zich nonchalant opstelt ten opzichte van vaccinaties."

Een aantal mensen staat immers weigerachtig ten opzichte van vaccins. “Sommige mensen wíllen nu eenmaal geen vaccin. Maar er is ook een grote groep, bijvoorbeeld in Frankrijk, die gewoon twijfelt. Zij zien geen infectieziekten in de omgeving of krijgen te maken met nieuwe vaccinatieprogramma’s zonder vooraf ingelicht te worden. Zij zoeken dus terecht degelijke informatie, maar daar wringt het. Ouders komen te snel terecht op anti-vaccinatie-sites. Die baseren zich bijvoorbeeld op onderzoeken zoals dat van Andrew Wakefield, die eind de jaren 80 een hypothese opwierp dat de vaccinatie tegen de mazelen autisme in de hand werkte. Daarop daalde de vaccinatiegraad in het Verenigd Koninkrijk van meer dan 90 procent naar 40 procent. Intussen is die studie meerdere malen weerlegd, maar dergelijke informatie blijft een gevaar." 

Deze week kwam zelfs aan het licht dat Russische Twitter-bots in de periode voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen fakenieuws over vaccinaties verspreidde, zodat getwijfeld zou worden aan de werking ervan. “Ouders nemen die informatie heel snel voor waar aan. Liefst zou ik zeggen: stop met die onzin te geloven. Maar dan moeten wij wel duidelijke en juiste informatie aanbieden.” Zo is er op de website van Kind en Gezin en van het Agentschap Zorg en Gezondheid alle nodige informatie te lezen en begon de Wereldgezondheidsorganisatie een aantal jaar geleden met het valideren van websites met een logo, het zogenaamde ‘Vaccin Safety Network’. 

Zolang goede communicatie en informatie beschikbaar is, ziet Van Damme geen heil in een vaccinatieplicht, waarvoor in Nederland al stemmen opgaan. “Tijdelijke verplichting in bepaalde landen, zoals nu in Italië en Frankrijk, kan een oplossing zijn om heel snel de groepsimmuniteit te verhogen. Maar op lange termijn geloof ik veel meer in communicatie met de ouders en goede opleiding van onze gezondheidswerkers.” 

De uitbraak van de mazelen nu is trouwens een goede illustratie van wat er kan mislopen wanneer we verminderen of stoppen met vaccineren. “Zo is polio of kinderverlamming in onze contreien uitgeroeid. Stel dat we niet meer zouden vaccineren, krijgen we binnen de twee jaar te maken met een epidemie van duizenden gevallen.”