Wat zit er achter de geweldexplosie in de Oost-Duitse stad Chemnitz?
Zondag- en maandagavond zijn in Chemnitz honderden mensen op straat gekomen en werden buitenlanders lastiggevallen. Dat is een reactie op een steekpartij, maar extreemrechts staat al langer sterk in Oost-Duitsland.
De directe aanleiding was een steekpartij tijdens een stadsfeest zondag waarbij een 35-jarige man werd neergestoken. Hij overleed later in het ziekenhuis. Twee verdachten, een Syriër en een Irakees, zijn opgepakt. Een ordinaire vechtpartij lijkt het en politie en gerecht deden dus hun werk, maar toch barstte meteen in Chemnitz -al dan niet spontaan- een "mensenjacht" uit op buitenlanders en sindsdien is het er elke avond onrustig. De politie was blijkbaar verrast door het hoge aantal betogers die in ijltempo via Facebook waren opgeroepen.
1. Wie komt daar plots op straat?
De eerste betoging zondagnamiddag was er een van neonazistische groepen zoals NS Boys (u kan raden waar dat voor staat), maar volgens professor Dirk Rochtus, docent Internationale Politiek en Duitse Geschiedenis (KU Leuven/Campus Antwerpen), is het protest echter veel breder.
Diezelfde namiddag had ook de rechts-populistische partij Alternative für Deutschland (AfD) verzamelen geblazen in Chemnitz, een stad van 240.000 inwoners, al trok die partij zich snel terug toen bleek dat de neonazi's helemaal over de schreef gingen. Maandagavond was er ook een betoging van Pro Chemnitz. Zoals in andere steden in het oosten van Duitsland is dat een lokale beweging met "pro" voor de stadsnaam, doorgaans met een rechtse populistische en burgerlijke signatuur.
Het gaat dus niet enkel om acties van neonazi's en fascisten, maar professor Rochtus ziet er vooral ook betogingen van "verontruste burgers". De AfD heeft haar betoging zondag overigens snel afgeblazen toen het geweld uitbrak omdat ze niet geassocieerd wilde worden met neonazi's. De AfD is de derde partij in de Bondsdag en de tweede in Saksen.
Van de weersomstuit verzamelden zich ook al snel tegenbetogers en ook daar was er verscheidenheid tussen antifascisten en extreemlinkse groepen actief die ook nogal sterk staan in de regio.
2. Saksen heeft een erg rechts imago
Mensenjacht op "mensen die er anders uitzien" roept in Duitsland akelige herinneringen op aan de anti-Joodse pogroms die de nazi's in de jaren 30 en 40 organiseerden. De Bondsrepubliek is daar erg gevoelig voor en heeft een traditie dat de democratie met alle middelen verdedigd moet worden. Bondskanselier Angela Merkel, maar ook kopstukken uit de meeste andere partijen veroordeelden de acties in Chemnitz dan ook meteen.
Zo reageert de gevestigde politiek en nu heeft Saksen een erg rechtse reputatie, merkt professor Rochtus op. In de communistische DDR was Saksen het meest geïndustraliseerde gewest. Na de val van de DDR en de Duitse eenmaking begon een erg moeilijke overgang met fabriekssluitingen en werkloosheid en dus veel frustratie tot gevolg.
Nu is dat de laatste jaren wel omgekeerd met investeringen en de opkomst van hi-techindustrieën in steden zoals Leipzig, Dresden en Chemnitz, maar in de omliggende dorpen is de situatie nog niet helemaal gekeerd en overheerst het gevoel van in de steek gelaten te zijn door het establishment van de Bondsrepubliek.
(lees verder onder het kaartje)
3. Werkte massamigratie als katalysator?
Sinds 2015 heeft die Bondsrepubliek 1,5 miljoen migranten, vooral uit het Midden-Oosten en Afrika, binnengelaten. "Wir schaffen dass", heette het bij Angela Merkel, maar in het oosten van Duitsland waren die nieuwkomers niet zo erg welkom. Niet dat er in Saksen en omliggende deelstaten in verhouding meer migranten zijn dan elders; die wonen overigens eerder in het westen van Duitsland.
Toch overheerst daar het gevoel dat er meer moorden, diefstallen en verkrachtingen zijn en dat migranten daar vaak de daders zijn. Het gerecht treedt daar weliswaar tegen op, maar extreemrechtse groepen grijpen graag dat soort incidenten aan -net als zondag- om hun aanhang te mobiliseren.
De democratische traditie in het oosten van Duitsland is overigens nog niet zo diep geworteld als in het westen. Professor Rochtus merkt op dat de DDR tot 1989 een autoritaire staat was, die weliswaar communistisch was, maar tegelijk ook erg nationalistisch en bovendien erg homogeen Duits met veel minder buitenlandse contacten dan West-Duitsland.
4. Is dat typisch Duits? Neen.
Dat gevoel van trots op de natie en homogeen Duits is sinds de hereniging uitgehold door de globalisering en de "verkleuring" van de maatschappij. Kort na de val van het communisme kwamen er Polen en Tsjechen in Saksen wonen. Die werden toen al als vreemdelingen beschouwd. Nu komen daar dus mensen van buiten Europa met andere religies en culturen bij.
Voor veel gewone mensen ligt die verandering moeilijk en ze kijken vol onrust naar wat er gebeurt en zijn boos omdat de overheid daar niet tegen optreedt. Het gaat dus niet enkel om racisme. Dat is overigens niet enkel in Duitsland zo, ook de verkiezing van Trump en de brexit en gebeurtenissen in Italië passen daarin.
Of vlakbij: net over de grens in Tsjechië, Polen, Hongarije, Slovakije en andere EU-lidstaten in Oost- en Centraal-Europa weigert men om nog meer asielzoekers toe te laten, ook al gaat dat in tegen EU-afspraken. Chemnitz en Saksen zijn dus geen "zwarte nesten" die op zichzelf staan.
Bekijk hieronder de reportage uit "Het Journaal":
