Fictie lezen maakt ons misschien toch niet empathischer
Het lezen van literaire fictie heeft een gunstig effect op ons inlevingsvermogen. Deze beroemde bevinding uit de psychologie ligt, vijf jaar na publicatie, sterk onder vuur. Een nauwgezette herhaling van het experiment heeft geen enkel effect opgeleverd.
In een nieuwe serie herhaalonderzoeken, waarin 21 recente psychologische experimenten zo precies mogelijk werden overgedaan, bleef in de meeste gevallen (62 procent) het oorspronkelijke resultaat overeind. Maar niet dat van de Amerikaan David Kidd, die concludeerde dat we meer empathie krijgen door fictie te lezen.
Dat wetenschappers elkaars experimenten overdoen, om na te gaan of het allemaal wel klopt, is altijd de bedoeling geweest. Maar er wordt pas sinds een aantal jaren serieus werk van gemaakt, vooral in de psychologie. In 2015 werden maar liefst 100 psychologische studies onder de loep genomen door 270 onderzoekers. Toen leidde slechts 36 procent van de herhaalstudies tot hetzelfde resultaat.
De initiatiefnemer toen en nu is de Amerikaanse hoogleraar psychologie Brian Nosek. Hij denkt nu dichter bij de waarheid te zitten dan in 2015, omdat hij voor deze herhaalstudies telkens vijf keer zoveel proefpersonen inschakelde als bij de originele studies. "De statistische kracht is daardoor heel groot", mailt Nosek desgevraagd vanuit de VS. Mogelijk speelt ook een rol dat deze keer alleen experimenten zijn herhaald die door Science of Nature waren gepubliceerd: de twee wetenschappelijke tijdschriften met het meeste aanzien.
'Het is een prachtige, grootschalige studie'
Psychologisch onderzoeker en universitair docent Ewout Meijer van de Universiteit Maastricht vindt het een "prachtige, grootschalige studie". "Ons vakgebied wordt hier beter van", aldus Meijer.
Inschatten
Opvallend is dat Nosek 400 vakgenoten van tevoren vroeg om in te schatten welke studies wel en niet zouden repliceren. Dat bleken ze vrij precies te kunnen voorspellen, nadat ze de oorspronkelijke studie én de opzet voor de replicatie goed hadden bekeken.
Als een experiment niet met succes herhaald kan worden, kan dat veel oorzaken hebben, benadrukt Meijer. "De originele vondst kan een toevalstreffer zijn. Het kan ook veel uitmaken of de proefpersonen in het experiment worden begeleid door een enthousiaste hoogleraar of door een student-assistent die het onderzoek afraffelt."
David Kidd, de psycholoog die in 2014 vond dat het lezen van literaire fictie ons inlevingsvermogen vergroot, houdt voorlopig vast aan deze theorie omdat zijn studie is gebaseerd op vijf deelexperimenten. In het herhaalonderzoek werd slechts één deelexperiment nagebootst.