Elektronisch stemmen: Vlaanderen wel, Wallonië niet

Op 14 oktober trekken we weer met zijn allen naar de stembus voor de gemeenteraadsverkiezingen. In alle Waalse gemeenten zal dat met potlood en papier gebeuren. Het Waals Parlement besliste immers in 2015 om af te stappen van het elektronisch stemmen. De reden voor die beslissing? Er waren te veel problemen met de stemcomputers.

Bij de lokale verkiezingen in 2012 ging het in sommige Waalse en Brusselse stembureaus mis bij het geven van voorkeurstemmen. Wie op het scherm iets te lang zijn of haar voorkeurspartij aanraakte, gaf automatisch een voorkeurstem aan de kandidaat wiens naam net achter het partijlogo stond. Die onbedoelde voorkeurstem kon achteraf wel ongedaan gemaakt worden, maar niet elke kiezer deed dat. Kandidaten die dus toevallig op een bepaalde plek op het scherm stonden, kregen dus regelmatig wat extra stemmen.

In 2014 doken er bij de federale en regionale verkiezingen in Brussel, Wallonië en de Duitstalige Gemeenschap opnieuw problemen op. Kiezers die zich tijdens het stemmen bedacht hadden, en hun keuze hadden aangepast, werden niet correct geregistreerd door een bug in de software. In totaal gingen er in 57 stembureaus 2.250 stemmen verloren. Of dat ook een impact heeft gehad op de zetelverdeling, is niet duidelijk.

Voor het Waals Parlement waren beide incidenten voldoende aanleiding om de stekker uit de stemcomputers te trekken en terug te grijpen naar potlood en papier. "Omwille van de transparantie, en de kostprijs", legt woordvoerder Nicolas Yernaux uit.

Transparantie

In Vlaanderen zien we net de omgekeerde beweging. Daar neemt het aantal gemeenten dat elektronisch stemt almaar toe: van 143 in 2006 over 151 in 2012 tot 163 dit jaar, ruim de helft van alle Vlaamse gemeenten. Ook de 19 Brusselse en 9 Duitstalige gemeenten zullen in oktober met de computer stemmen.

Dit tot onbegrip van politicoloog Bart Maddens (KU Leuven). Voor hem is hiermee "het ultieme bewijs geleverd dat de Walen verstandiger zijn dan de Vlamingen", zo schrijft hij in De Tijd. "Het is een principiële kwestie: het verkiezingsproces moet van a tot z transparant en controleerbaar zijn", legt hij aan de telefoon uit.

Dat is wel degelijk het geval, zegt Bart Preneel, professor computerbeveiliging aan de KU Leuven. "Ik ontken niet dat er problemen geweest zijn, en de overheid moet zeker meer investeren in het op voorhand testen van de stemcomputers, maar er zijn duidelijke argumenten pro elektronisch stemmen." Ten eerste is het Belgische politieke systeem, met alle partijen en de voorkeurstemmen, erg complex, wat het tellen op papier zeer ingewikkeld maakt. Elektronisch verloopt de verwerking van de stemmen veel eenvoudiger.

Paper trail

Daarnaast is de kans op fraude bij elektronisch stemmen een pak kleiner, zeker sinds Vlaanderen in 2014 overstapte op nieuwe stemcomputers van het type Smartmatic. Voordien, bij het systeem Jites/Digivote, werden stemmen opgeslagen op een magneetkaart, en kon je die achteraf niet verifiëren. Sinds 2014 wordt gebruikgemaakt van een zogenoemd paper trail. Wanneer je je stem op de computer uitbrengt, krijg je een stembiljet met daarop een QR-code en de naam van de partij en eventueel de kandidaten waarvoor je gestemd hebt. Zo kunnen kiezers eerst hun stem controleren vooraleer het ticket in te scannen. "Als je knoeit met de papieren back-up vóór die de urne ingaat, heb je altijd nog de elektronisch uitgebrachte stem, dus eigenlijk houden die twee elkaar in het oog", zegt Preneel.

Zo'n papieren bewijs is een positieve evolutie, erkent Maddens. Al blijft hij erbij dat die stembiljetten dan ook systematisch gecontroleerd moeten worden. Op het kabinet van Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans (N-VA) benadrukken ze dat in oktober via steekproeven zal worden nagegaan of de uitslag op de stembiljetten in de urne overeenkomt met die in de computer.

Toch is Maddens niet overtuigd. "Als je dat echt sluitend wil maken, moet je die controle op grote schaal uitvoeren, maar dan kom je al dicht bij de telprocedure van potlood en papier. Is het sop de kool dan nog waard?"

Zo komen we weer bij het prijskaartje: stemcomputers zijn duur, en dat is ook de belangrijkste reden waarom nog steeds heel wat Vlaamse gemeenten niet elektronisch stemmen. Het grootste deel van de kosten zijn voor de lokale overheid. Om in bijvoorbeeld Gent overal stemcomputers te voorzien, zou de stad zo'n 3 miljoen euro moeten neertellen, laat schepen Sofie Bracke (Open Vld) weten. 

Bracke: "Ik blijf voorstander van een digitale vorm van stemmen. Maar eerlijkheidshalve moet ik bekennen dat er grotere noden zijn in onze stad. Er zijn investeringen  die een directere impact zullen hebben op het leven van de Gentenaars."