Zuid-Amerikaanse landen vangen nog altijd Venezolanen in nood op: "De grenzen sluiten is geen oplossing"

De toon van de discussie vormt een schril contrast met die in Europa en de Verenigde Staten, waar migranten en vluchtelingen koste wat het kost buiten de deur worden houden. Zuid-Amerika daarentegen weigert de 'Venezolaanse broeders' aan hun lot over te laten. De landen buigen zich daarom over de vraag hoe de toestroom in goede banen te leiden.

Volgens de Verenigde Naties zijn de afgelopen jaren 2,3 miljoen Venezolanen hun land ontvlucht. De meesten gaan naar buurland Colombia, dat inmiddels een miljoen Venezolanen herbergt. Andere bestemmingen zijn Peru (400.000), Ecuador (160.000) en Brazilië (60.000). Alles wijst erop dat de exodus voorlopig aanhoudt. De inflatie in Venezuela kan dit jaar oplopen tot een miljoen procent, en het gebrek aan voedsel en medicijnen wordt met de dag nijpender.

De ontvangende landen kunnen de toestroom nauwelijks aan. Afgezien van een paar geïmproviseerde kampen is geen huisvesting beschikbaar. Veel Venezolanen slapen op straat, en zijn afhankelijk van liefdadigheid. In grensgebieden neemt de criminaliteit toe doordat uitgehongerde migranten op rooftocht gaan. Bovendien kampt de regio met een uitbraak van mazelen, een ziekte die vrijwel was uitgebannen in Zuid-Amerika. In Venezuela zijn allang geen vaccinaties meer beschikbaar, migranten nemen de ziekte mee de grenzen over.

Desondanks is de solidariteit groot. Voordat de crisis uitbrak in 2013, was Venezuela zelf een geliefde bestemming voor migranten. Oorlogsvluchtelingen uit Colombia en 'gelukszoekers' uit andere Zuid-Amerikaanse landen zijn er altijd ruimhartig ontvangen. Bovendien zijn de culturele verschillen met buurlanden gering, en speelt nergens (met uitzondering van Brazilië) een taalprobleem.

Gemopper zwelt aan

"Zuid-Amerika toont zich heel genereus", zegt Olga Sarrado, woordvoerder van de VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR). "Regeringen hebben speciale visa in het leven geroepen, Venezolanen mogen werken en krijgen toegang tot gezondheidszorg en onderwijs." Maar de landen beginnen te kraken onder de snel groeiende migratiestroom. "Er is dringend meer financiële steun nodig van de internationale gemeenschap", zegt Sarrado.

Langzaam maar zeker zwelt ook het gemopper over de migranten aan. Veel Venezolanen werken voor hongerlonen, tot woede van lokale arbeiders. Ook de druk op de toch al overbelaste publieke ziekenhuizen is groot, en de Venezolanen die op straat en in parken bivakkeren dragen bij aan een gevoel van onveiligheid. Het aantal xenofobe incidenten neemt toe.

Zowel in Peru als in Ecuador riepen autoriteiten de noodtoestand uit in grensgebieden, ze controleren nu strenger op paspoorten. Brazilië besloot dinsdag het leger naar de grens te sturen, nadat woedende Brazilianen de aanval hadden geopend op migranten. President Michel Temer opperde het plan nummertjes uit te delen aan Venezolanen aan de grens. Het idee is om er slechts 200 per dag binnen te laten, en hen eerst in te enten tegen mazelen.

Tot nu toe opereerden de landen vrij provisorisch, en los van elkaar. Maar de nood dwingt tot samenwerking en betere coördinatie. Maandag kwamen autoriteiten van Brazilië, Colombia en Peru bijeen om de crisis te bespreken. "De grenzen sluiten is geen oplossing", concludeerde de Colombiaanse afgevaardigde Christian Krüger na afloop. "Dat werkt illegaliteit in de hand. We moeten strategieën ontwikkelen om de instroom in goede banen te leiden en de migranten deel te maken van de samenleving."

Woensdag hield de Gemeenschap van Andeslanden (Colombia, Ecuador, Bolivia en Peru) een migratieoverleg. In de slotverklaring benadrukken de landen het humanitaire karakter van de crisis. Ze spraken af campagnes op touw te zetten om de bevolking bewust te maken van de noodzaak Venezolanen op te vangen. Op die manier hopen ze de sluimerende xenofobie in de kiem te smoren.

Grensautoriteiten van de verschillende landen gaan voortaan onderling informatie uitwisselen, en de landen slaan de handen ineen bij de zoektocht naar financiële steun van de internationale gemeenschap. De Andeslanden riepen de Venezolaanse autoriteiten op om de uitgifte van paspoorten en identiteitspapieren te verbeteren, zodat Venezolanen niet langer genoodzaakt zijn zonder documenten de grens over te steken.

Het einde van de crisis is niet in zicht. De Venezolaanse president Nicolas Maduro zit stevig in het zadel, en houdt het land in een ijzeren greep. Hoewel de bevolking honger lijdt en sterft wegens gebrek aan medicijnen, weigert Maduro internationale hulpgoederen toe te laten. Over de migratiecrisis heeft hij zo zijn eigen gedachten: "Houd op met toiletten schoonmaken in andere landen", zei hij op de staatstelevisie tegen de migranten. "Jullie worden uitgebuit, kom naar huis."