Waarom schrijft VRT NWS "Jos Brech" en NOS "Jos B"?

Een burger vroeg aan nieuwsombudsman Tim Pauwels waarom de Nederlandse en Vlaamse openbare omroep verschillende keuzes maken. Ook in de journalistieke beroepsethiek zitten er soms cultuurverschillen.

ombudsman
Tim Pauwels

In Nederland wordt al jaren vrij strikt vastgehouden aan de ongeschreven regel dat je verdachten alleen noemt met hun voornaam en de eerste letter van de familienaam. Volkert van der G, de moordenaar van Pim Fortuyn, is zo de geschiedenis ingegaan.

Maar als het gerecht het zelf doet ...

Van die ongeschreven regel wordt logischerwijze afgeweken wanneer gerechtelijke instanties zelf de volledige naam noemen, bijvoorbeeld in een opsporingsbericht. Dat is ook in Nederland gebeurd in het geval Jos B(rech). Maar omdat de man nu gevonden is, past NOS de regel weer rigoureus toe en wordt er dus weer “Jos B.” gezegd, ook al staan er op de site van NOS nog oude artikels met de volledige naam. Dat is misschien een beetje formalistisch, maar ik heb er echt geen kritiek op. De regel consequent toepassen heeft soms ook een didactisch nut. Het bewijst dat je met die zaken bezig bent en het houdt iedereen bij de les.

Ethiek doe je voor de samenleving maar ook voor jezelf.

In Vlaanderen niet meteen een strikte regel

Maar Vlaanderen heeft veel minder die traditie van een consequent voornaam-plus-initiaal-beleid. Volgens de Vlaamse raad voor de Journalistiek moet - wegens het vermoeden van onschuld - de basishouding zijn dat er helemaal niet wordt geïdentificeerd. Zeker in audiovisuele media zal er dan gekozen worden voor omschrijvingen, zoals “een 29-jarige man uit Antwerpen”. 

Wat zegt de Vlaamse Raad voor de Journalistiek?

Daar staat tegenover dat bij grote zaken Vlaamse media sneller de volledige naam en herkenbare beelden zullen gebruiken. Volgens de richtlijn van de Vlaamse Raad voor de Journalistiek kan dat, als de redactie kan hardmaken dat aan één van de volgende voorwaarden voldaan is:

  • De verdachte is een publiek figuur.
  • Een gewichtig maatschappelijk belang rechtvaardigt volledige identificatie.
  • De schuld is aannemelijk, bijvoorbeeld door betrapping op heterdaad of door informatie uit betrouwbare bron.
  • De verdachte is voortvluchtig en vormt een gevaar.
  • Politie of gerecht verspreidt zelf herkenbare beelden of een volledige naam in het kader van de opsporing.
  • Een verdachte komt zelf met zijn verhaal naar buiten en heeft geen bezwaar tegen identificatie.

De volledige tekst van de richtlijn vindt u hier.

Marc Dutroux en Hans Van Themsche

Natuurlijk zitten daar ook wel precaire zaken in. De aannemelijkheid van de schuld bijvoorbeeld. Mogen journalisten dat wel beoordelen? Aan de andere kant zou het vreemd zijn als Marc Dutroux gedurende de acht jaar tussen zijn arrestatie en zijn veroordeling nooit bij naam zou zijn genoemd. Zowel het grote maatschappelijke belang als de schuld waren duidelijk: Marc Dutroux heeft zelf speurders naar de plek geleid waar twee ontvoerde meisjes werden vastgehouden. Hans Van Themsche werd op straat door een politie­agent neergeschoten tijdens zijn racistisch geïnspireerde moordpartij. Volledige identificatie is ook niet altijd in het nadeel van de verdachte. In sommige zaken kunnen naam en beeld helpen om een verdachte ook weer als een mens te zien.

Jos Brech of Jos B.

In het geval van Jos Brech is het DNA-bewijs een belangrijk element maar de doorslag wordt toch gegeven doordat het gerecht zelf de volledige naam heeft verspreid in het kader van de opsporing. Nu de verdachte is gearresteerd, lijkt het voor VRT NWS en binnen de Vlaamse journalistieke praktijk wat vreemd om terug te keren naar Jos B.  Er is immers in Vlaanderen geen strakke regel die erkenning zou moeten krijgen. Precies de politiek van geval per geval afwegen leidt de redactie in dit geval naar de volledige naam.

Het Chiromeisje uit Kessel-Lo

Ethiek doe je voor de samenleving maar ook voor jezelf.  Om voor jezelf te kunnen zeggen dat je je als redactie verantwoordelijk gedraagt. En dat kan betekenen dat de ene redactie soms voorzichtiger is dan de andere. Al was het maar om te kunnen zeggen dat je zelf niet hebt meegedaan aan het onnodig schenden van de privacy. Het is al gebeurd dat VRT NWS een naam niet noemt, terwijl andere Vlaamse media dat wel doen. Een voorbeeld is “het Chiromeisje uit Kessel-Lo”. Omdat de straf waarschijnlijk zou samenvallen met het voorarrest en de veroordeelde snel weer in de maatschappij terecht zou komen, is er besloten de naam niet te noemen terwijl andere media dat wel deden. Ook de aard van de tragische feiten speelde in de afweging een rol: het ging niet om iemand die een gevaar was voor de samenleving. Het is niet onbelangrijk dat de buitenwereld weet dat daar echt wel over wordt gediscussieerd op een redactie.  En dat was ook zo in de zaak Jos B(rech).

Duidelijke regel of geval per geval afwegen?

Voor beide valt iets te zeggen. Een duidelijke regel biedt houvast, ook al kom je in de toepassing ervan misschien soms in formalisme terecht. Geval per geval afwegen heeft misschien het risico van een glijdend vlak.  (Tùùrlijk is de schuld aannemelijk, anders zouden we er toch niet over berichten ?) Toch zijn er tijdens mijn mandaat als ombudsman nog geen voorbeelden geweest van verdachten die door VRT NWS met naam en toenaam werden genoemd en die later toch onschuldig bleken.

U kan terecht

Wie in Vlaanderen daar toch het slachtoffer van zou zijn, kan via het zogenaamde “recht van mededeling” juridisch eisen dat de media de buitenvervolgingstelling of de vrijspraak zouden publiceren. En je kan natuurlijk ook altijd terecht bij de ombudsman van de Vlaamse Raad voor de Journalistiek. Die kan bij alle Vlaamse redacties bemiddelen en de Raad zelf kan ook veroordelen mocht dat glijdende vlak er toch komen. 

En bij VRT NWS kan u natuurlijk ook terecht bij de nieuwsombudsman. 

Meest gelezen