Wat als de kunstenaar zijn atelier niet meer kan betalen?

Het Antwerpse kunstenaarskoppel Nel Aerts en Vaast Colson huurt een huis dat ze gebruiken als atelier, terwijl ze op de bovenverdieping wonen. "Interessant, maar ik weet niet hoe lang dat houdbaar is. Ik zit nu wel heel dicht bij mijn werk." Bovendien kunnen ze hier geen al te grote werken maken. "Mijn vorig atelier was een kleine hangaar, daar kon ik grover werken." 

Dit weekend zet het koppel de deuren van dat huis open voor het grote publiek. "Ik vind het zelf heel leuk om ateliers van andere kunstenaars te bezoeken. Het zijn heel persoonlijke plekken. Ik ben nieuwsgierig naar wat ze er verzamelen, om de linken met hun werk te zien. Soms zijn hun studio's verrassend proper terwijl hun werk echt grof is."

Hoe belangrijk is de kunstenaar voor een stad, en zijn of haar atelier? En hoe kunnen we garanderen dat ze betaalbare werkplekken vinden als die stad steeds duurder wordt en de ruimte schaarser? Voor deze vierde Open Studio geven meer dan 200 beeldende kunstenaars en jonge creatieve ondernemers een inkijk in hun ateliers, van grote namen als Koen van den Broek tot jonge kunstenaars als Dusica Drazic. Daarmee willen ze niet alleen de nieuwsgierigheid van kunstliefhebbers stillen, maar ook die kwesties onder de aandacht brengen. 

Einde van de ketting

Want zonder ateliers en studio's geen kunstenaars en zonder kunstenaars geen grootse musea, interessante galeries en belangwekkende tentoonstellingen. "De relevantie van het eindproduct ziet iedereen. Daar kan een toeristische dienst mee uitpakken", zegt Greet Vlegels van Studio Start, dat jonge kunstenaars ondersteunt. Maar dat is slechts het einde van de ketting en wat daarvoor komt makkelijker over het hoofd gezien. 

In Antwerpen wonen en werken, vindt Vlegels, is relatief betaalbaar in vergelijking met Londen, Parijs of Amsterdam. "Maar er wordt te weinig naar de toekomst gekeken: hoe kunnen we vermijden dat kunstenaars door gentrificatie uit de stad worden verdreven? Kunstenaars zijn heel mobiel. Als de stad niet langer betaalbaar is, dan vertrekken ze." 

In veel steden zitten ze precies met dat probleem. "Het is een eeuwige paradox", vertelt cultuursocioloog Pascal Gielen (UA). "Steden pakken enorm graag uit met hun culturele aantrekkingskracht, maar daardoor drijven ze de prijzen op. Vergeet niet dat kunstenaars financieel vaak tot de lagere klasse behoren. Het cultuurbeleid schiet op dat vlak nog tekort."

Het Amsterdamse IJ is daarvan het perfecte voorbeeld: ooit een plek waar niemand echt wilde wonen en kunstenaars voor een prikje werkruimte vonden, vandaag een hippe, opgewaardeerde en onbetaalbare buurt. Velen ruilen de stad nu in voor Rotterdam. "Kunstenaars maken zo'n buurten mee aantrekkelijk maar worden daar uiteindelijk het slachtoffer van", zegt Vlegels. 

Ook Nel Aerts merkt dat het tien jaar geleden makkelijker was om een groot pand of hangaar te vinden in Antwerpen, locaties waarin niemand geïnteresseerd was maar die nu gegeerd zijn door pakweg projectontwikkelaars. En de huur ophoesten voor een appartement én een atelier, is voor jonge kunstenaars echt niet evident. "150 euro, meer kunnen de meesten niet betalen. En dan heb je vaak een plek zonder verwarming. Kieskeurig kan je in ieder geval niet zijn."

Vlegels vindt het atelierbeleid daarom niet enkel een zaak van het departement cultuur, maar ook van economie en stadsontwikkeling. Zo werkt Studio Start met een sociale huisvestingsmaatschappij aan een project in een klooster waarin sociale woningen naast ateliers worden ingericht. "Zo'n combinatie brengt animo in de buurt."

Antwerps cultuurschepen Caroline Bastiaens (CD&V) benadrukt dat er de laatste jaren atelierplekken zijn bijgekomen, maar wil het studiobeleid verder uitrollen. "Waarom niet de leegstandsheffing laten vallen voor lege bedrijfspanden als die toegankelijk worden voor kunstenaars?"

2/9, op verschillende locaties in Antwerpen. Georganiseerd door Studio Start en NICC, openstudios.be