Waarom Canada zich (nog) niet bij het verdrag tussen Mexico en VS heeft aangesloten

Trump loste deze week zijn verkiezingsbelofte om vrijhandelsverdrag NAFTA in te ruilen voor een betere deal in. Nouja, bijna dan. Mexico en de VS werden het eens, maar Canada zet z’n hielen in het zand.

‘Trade reform, and the negotiation of great trade deals, is the quickest way to bring our jobs back‘, zei Donald Trump in 2016 als presidentskandidaat tijdens een rally in Pennsylvania. Indien verkozen zou een van Trumps eerste acties zijn het North American Free Trade Agreement (NAFTA) met buurlanden Mexico en Canada te heronderhandelen.

Daar maakte Trump dan ook onmiddellijk werk van. Heronderhandelingen van het akkoord uit 1994 werden meteen in gang gezet. Zo nu en dan liet de president zijn onvrede over het stroperige proces horen, zoals vorige zomer, toen hij op Twitter dreigde de VS terug te trekken uit het vrijhandelsakkoord.

https://twitter.com/realDonaldTrump/status/901804388649500672Donald J. Trumphttps://twitter.com/realDonaldTrump

We are in the NAFTA (worst trade deal ever made) renegotiation process with Mexico & Canada.Both being very difficult,may have to terminate?

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) August 27, 2017

Uiteindelijk bleven de partijen praten. Vijf weken geleden besloot Canada zich tijdelijk terug te trekken zodat de VS en Mexico een bilateraal handelsprobleem konden overkomen. Dat lukte, en eerder deze week kondigde Trump vol trots aan dat er een deal was tussen de VS en Mexico. Voor het eind van de week (afgelopen vrijdag) moest Canada zich snel aansluiten, zodat een nieuw NAFTA nog voor het einde van het jaar door het Congres goedgekeurd kon worden.

Maar Canada is nog niet akkoord gegaan, bleek vrijdag. Is het nieuwe NAFTA nu van de baan? Neen, zo heet wordt de soep niet gegeten. Trump stuurde vrijdag weliswaar een aankondiging van het akkoord met Mexico naar het Congres, maar vooral zodat het Congres de benodigde 90 dagen bestudeertijd heeft en erover kan stemmen voordat in Mexico de opvolger van Enrique Peña Nieto aantreedt op 1 december. Maar Trump hoeft pas over dertig dagen een definitief akkoord naar het Congres te sturen. Tot die tijd heeft hij dus nog om Canada aan boord te krijgen – en de Amerikaanse handelsattaché Robert Lighthizer liet vrijdag weten dat hij volgende week weer met Canadees buitenlandminister Chrystia Freeland rond de tafel zit.

Er is dus nog alle kans op een nieuw NAFTA met alle drie de partijen. Maar waar liggen de pijnpunten tussen de VS en Canada? En hoe verschilt het nieuwe Mexicaans-Amerikaanse verdrag dat al klaar is precies van NAFTA?

Heikel punt met Mexico: banen

De belangrijkste eigenschap van NAFTA is dat het vrij verkeer van goederen toelaat tussen Mexico, de VS en Canada. Een sector die daar gretig gebruik van heeft gemaakt de afgelopen 24 jaar is de auto-industrie. Amerikaanse automakers hebben fabrieken in Canada en Mexico opgezet. In Mexico voornamelijk omdat de lonen daar ontzettend veel lager liggen dan in VS. Sinds het begin van NAFTA zijn er 950.000 fabrieksbanen in de VS verdwenen, vooral omdat er fabrieken naar Mexico (of Canada) verhuisd werden. Dat er jaarlijks ook 1,2 biljoen extra verhandeld wordt tussen de drie staten sinds NAFTA, doet er minder toe voor de achterban van Trump. (Overigens zorgde NAFTA ervoor dat de Mexicaanse landbouw direct moest concurreren met de Amerikaanse, waardoor er meer dan een miljoen Mexicaanse landbouwers zonder werk kwamen te zitten.)

In het nieuwe akkoord wordt daarom een aantal nieuwe regels ingevoerd. De belangrijkste: Amerikaanse autobedrijven die hun auto’s in Mexico bouwen, moeten een belangrijk deel van de onderdelen uit de VS halen, om geen importtarieven te hoeven betalen als de hele auto naar de VS komt. Daar profiteert de Amerikaanse fabriekswerker van: meer onderdelen die in de VS gemaakt worden, betekent meer werk. Daarnaast moet ongeveer 40 procent van die auto’s gemaakt worden door arbeiders die ten minste 16 dollar per uur verdienen. Dat is drie keer meer dan het minimumloon in Mexico en zou daarmee goed nieuws zien voor de Mexicaanse fabriekswerker. Het neemt bovendien de prikkel voor Amerikaanse autobouwers weg meer banen naar Mexico te verschepen, als ze werknemers daar net zo veel moeten betalen als in de VS.

Maar het is nog volledig onduidelijk hoe deze regels afgedwongen gaan worden. Zoals Monica de Bolle, een econoom aan het Peterson Instituut voor Internationale Economie tegen Vox zei: ‘Ik denk niet dat het (afdwingen van de 40-procentregel, nvdr.) aannemelijk is. Op dit moment, omdat er totaal geen wetgeving is, is afdwingbaarheid vrijwel onmogelijk.

Heikele punten met Canada: zuivel en disputen

De Canadese melkboer heeft het goed voor elkaar. De overheid hanteert een streng aanbodbeleid. Er zijn grenzen aan hoeveel melk verkocht mag worden in het land en hoeveel melk geimporteerd mag worden. Dat zorgt ervoor dat de binnenlandse melkboeren een goede en stabiele prijs krijgen voor hun melk.

Het is ook een doorn in het oog van Trump, want Amerika kampt met een zuiveloverschot en Amerikaanse melkboeren kunnen vanwege het Canadese beleid moeilijk of niet exporteren naar hun belangrijkste handelspartner. Op zuivel dat niet conform het Canadese aanbodbeleid geïmporteerd wordt, wordt een importtarief van 200 tot 300 procent gezet. Trump ziet dat als oneerlijk, maar Canada beschuldigt de VS er dan weer van dat het de zuivelindustrie zwaar subsidieert.

Zuivel is geen onderdeel van het bestaande NAFTA, dat importtarieven op vrijwel alle andere producten geëlimineerd heeft.

Canada heeft met Europa een compromis gesloten over de zuivelregels. Europese zuivelproducenten mogen een groter aandeel in de zuivelverkoop van Canada innemen. Dat geeft aan dat dat misschien ook mogelijk is voor NAFTA, maar vooralsnog lijkt er geen compromis over gesloten te zijn.

Een ander heet hangijzer zijn de twee geschillenregelingen in NAFTA. Hoofdstuk 11 gaat over het zogenaamde investor-state dispute settlement (ISDS), ofwel investeringsarbitrage. Het houdt in dat investeerders die zich benadeeld voelen door een van de verdragspartijen (anders dan het thuisland van de investeerder) bij een apart arbitragetribunaal kunnen aankloppen om het geschil met de overheid op te lossen. In Europa was ten tijde van de CETA- (Canada) en TTIP-onderhandelingen (VS) veel te doen om ISDS.

Trump is geen fan van ISDS (ook al zijn sinds het bestaan van de regeling in allerhande handelsverdragen Amerikaanse bedrijven degenen die er het gretigst gebruik van hebben gemaakt). In de deal met Mexico wordt de ISDS-regeling afgezwakt voor sommige sectoren, maar in stand gehouden voor andere sectoren – waaronder energie, waar investeringen vaak vele jaren (soms decennia) gemaakt worden voordat een bedrijf er winst van maakt. Dat geeft een overheid veel tijd om van gedachte te veranderen, wat een negatieve invloed zou hebben op de winst van een energiebedrijf. En dat schrikt energiebedrijven af om kapitale investeringen te doen.

Het is onbekend hoe zwaar Canada tilt aan de ISDS-regeling in NAFTA. Waar het een stuk meer om geeft is Hoofdstuk 19, dat ook over een geschillenregeling gaat. Kortweg gezegd houdt het in dat een land in NAFTA een ander land kan aanklagen over tarieven of het dumpen van goedkope goederen. Washington Postnoemt het een ‘fast track -versie van naar de Wereldhandelsorganisatie gaan om over oneerlijke handelspraktijken te klagen. In plaats van jaren te wachten op een WTO-zaak (of een Amerikaanse rechtszaak), besluit een NAFTA-hoofdstuk 19 panel snel.

Trump is hoofdstuk 19 liever kwijt dan rijk, maar Justin Trudeau houdt eraan vast. De Washington Post citeert twee anonieme bronnen die aangeven dat dit, het lastigste dossier is tussen Canada en de VS. Het is niet moeilijk voor te stellen waarom: de importtarieven die Trump heeft opgelegd op Canadees staal en aluminium staan Trudeau nog vers in het geheugen en Trudeau zal er weinig vertrouwen in hebben dat Trump zich ten allen tijde braaf zal houden aan een NAFTA 2.0. Hoofdstuk 19 is Trudeau’s bescherming tegen de wispelturigheid en het America First-beleid van Trump.

Congres

De naam NAFTA gaat verdwijnen, zei Trump eerder deze week. Het verdrag met Mexico heet nu het ‘VS-Mexico vrijhandelsverdrag’. Hoe het gaat heten mocht Canada zich nog aansluiten komende maand, is onduidelijk.

Hoe waarschijnlijk is het dat Canada zich aansluit? Voorlopig zijn ze gepikeerd over uitspraken van Trump tegenover Bloomberg, die uitlekten via de Toronto Star, dat een deal ’totally on our terms’ zou zijn. Trump zei onder andere: ‘Off the record, Canada’s working their ass off. And every time we have a problem with a point, I just put up a picture of a Chevrolet Impala‘, aldus de Toronto Star. De Chevrolet Impala wordt in Canada geproduceerd, en Trump dreigt er importtarieven op te zetten als Canada zich niet voegt naar Trumps eisen.

Maar Canada heeft een bijzondere bondgenoot: het Amerikaanse Congres. Trump kan zo hard brullen als hij wil dat hij Canada niet nodig heeft, dat heeft hij wel. Het is onwaarschijnlijk dat hij groen licht krijgt van het Congres voor een akkoord met alleen Mexico. Zowel Democraten als Republikeinen zullen erop staan dat Canada aan het nieuwe verdrag meedoet, niet in de laatste plaats omdat Canada de belangrijkste handelspartner is van de VS.

Het meest waarschijnlijke scenario? Trudeau en Trump houden de bokshandschoenen nog even aan, maar hebben voor het einde van september een deal gesloten, die in grote lijnen hetzelfde zal zijn als het oude NAFTA. Wat Trump er niet van zal weerhouden het als enorme prestatie neer te zetten.