Direct naar artikelinhoud
Africamuseum

Nooit nog hottentottententententoonstelling: AfricaMuseum heropent met nieuw vocabularium

Een oude tekening van de 'Hottentot Venus'. Deze naam werd gegeven aan Sarah Baartman, een Zuid-Afrikaanse vrouw die tot slaaf werd gemaakt en verkocht om als danseres te werken in het Verenigd Koninkrijk (begin 19e eeuw). Het woord 'hottentot' werd gebruikt om de Khoikhoi te beschrijven, een Zuid-Afrikaanse stam dicht bij Kaapstad.Beeld Getty Images

Woorden als ‘neger’, ‘slaaf’ of ‘hut’ zal u er niet meer tegenkomen. Wanneer het AfricaMuseum in Tervuren op 8 december de deuren heropent, zal de koloniale woordenschat zijn opgepoetst.

Tijdens het Gordel Festival mochten sportievelingen al eens door de nagelnieuwe, ondergrondse gang van het AfricaMuseum in Tervuren lopen. Maar op het volledig gemoderniseerde museum is het nog wachten tot december, want de renovatie liep vertraging op. Toch is niet dat de grootste uitdaging waar het museum voor staat.

“De werken zijn het makkelijke gedeelte”, vertelt directeur Guido Gryseels. “Het nieuwe narratief is veel moeilijker in te vullen. Hoe breng je een verhaal over ons koloniaal verleden in een historisch gebouw waar de dubbele L van Leopold II je op 45 plaatsen staat toe te kijken? Waar overal uitspraken op de muren staan die het kolonialisme verheerlijken?”

Het museum heeft die boodschap meer dan zeventig jaar naar een breed publiek gebracht. “Voor de meeste Belgen was de eerste ontmoeting met Afrika een bezoek aan dit museum, waar ze die uitdrukkingen met vaak racistische inslag meekregen. Zij hebben hun beeld van het continent gevormd op basis van wat ze hier zagen en lazen. Voortaan willen we een ander beeld brengen.”

Andere woordenschat

En dat vraagt een andere woordenschat. Wetenschappelijk commissaris Bambi Ceuppens schreef daarvoor een 25-pagina tellend document met richtlijnen. Gryseels: “Die zijn geen verplichting, maar wel nodig om te beseffen wat er gevoelig ligt. Termen als ‘jungle’, ‘tamtam’ of zelfs ‘hut’ zijn gevormd vanuit een oude, westerse visie en hebben een negatieve connotatie met primitivisme. Voor 'jungle' gebruiken we 'tropisch regenwoud', voor 'tamtam' 'spleettrommel'. En een hut is een plek waar mensen wonen, waarom noemen we dat dan geen ‘huis’? Omdat we ervan uitgaan dat een bakstenen huis de norm is. Momenteel worden de laatste zaalteksten geschreven, en in elke paragraaf duiken nog woorden op die we beter niet gebruiken.”

'Een hut is een plek waar mensen wonen, waarom noemen we dat dan geen ‘huis’?'
Guido Gryseels, directeur AfricaMuseum

Zelfs het woord Afrika staat ter discussie. “Het is de naam van een regio, niet van een land. Dus wanneer we spreken over een Afrikaans spreekwoord, waarover gaat dat dan? We zeggen ook niet: ‘Europees spreekwoord’. We willen in het vervolg veel specifieker aangeven waar de zaken vandaan komen.”

Volgens Gryseels is er maar een gulden regel: gebruik geen woorden die je liever niet over jezelf hoort. Daarom zijn benamingen als ‘berber’, ‘hottentot’ of ‘pygmee’ niet langer wenselijk. In plaats daarvan gebruik je beter termen die de mensen zélf respectvol vinden om zichzelf te beschrijven.

Toch worden niet alle beladen termen geschrapt. In sommige gevallen blijven de woorden wel in de presentatieteksten staan, maar dan met de juiste duiding erbij: dat het om een woordkeuze uit de koloniale tijd gaat. Gryseels: “Soms is het nuttig om die historische context te tonen, om te illusteren hoe men destijds deze mensen beschouwde. Het is telkens afwegen wat de beste manier is.”

Words matter

Ook in Nederland woedt de discussie al een hele tijd. Sinds 2011 circuleert er binnen volkenkundige musea een lijst met (on)wenselijke termen. Begin dit jaar heeft het Nationaal Museum van Wereldculturen (NMVW) die geconcretiseerd in boekvorm: Words Matter. “Een incomplete gids voor woordkeuze binnen de culturele sector.” En dat trok dan weer de belangstelling van de politiek. Deze week buigt de Amsterdamse gemeenteraad zich over het nieuwe vocabularium, en of ze deze wil opleggen aan alle door de stad gesubsidieerde musea.

'De multiculturele samenleving is een feit, we zijn gevoeliger voor bepaalde woorden. Daarom hebben we de herinrichting van het museum aangegrepen om daar omzichtig mee om te gaan'
Guido Gryseels, directeur AfricaMuseum

Voorlopig heeft het AfricaMuseum geen plannen om zijn woordenlijst te publiceren. “Het is een dynamisch werkdocument”, aldus Gryseels. “Dingen die we vijf jaar geleden nog normaal vonden, interpreteren we vandaag misschien anders. Dus wordt de lijst continu aangepast. De multiculturele samenleving is een feit, we zijn gevoeliger voor bepaalde woorden. Daarom hebben we de herinrichting van het museum aangegrepen om daar omzichtig mee om te gaan. En misschien is het een goed idee om die ervaring op papier te zetten en na de heropening te delen.”

Het AfricaMuseum in Tervuren heropent op 8/12. africamuseum.be