Kolencentrale op Afrikaans bountyeiland: wegen jobs en energie op tegen milieuschade?

Wind uit de Indische Oceaan stuwt golven met witte koppen tegen de oever van de Keniaanse eilandengroep Lamu. Krabben klauteren over wortels van de mangrovebossen, terwijl toeristen op de stranden genieten van de zon. De idylle van de archipel dreigt verstoord te worden door de bouw van een kolencentrale, weliswaar aan een baai op het vasteland, maar slechts op een paar kilometer van de eilanden.

Amu Power is het Keniaanse consortium achter de plannen voor de kolencentrale die zo'n twee miljard euro gaat kosten. En zoals gewoonlijk bij grote projecten doet een Chinese bank de financiering en gaan Chinese bedrijven het bouwen.

Maar voorlopig gebeurt er nog niets, want Amu Power is verwikkeld in een juridisch dispuut met Save Lamu, een overkoepelend orgaan van organisaties dat zich verzet tegen de centrale. Saaid Bakhala van Natural Justice, een organisatie die gemeenschappen bijstaat bij het beschermen van hun rechten, toont dichte bush tussen een zandweg en de oever van de baai waar de centrale moet komen. "De kolen moeten worden aangevoerd over een 15 kilometer lange open transportband vanaf de haven die verderop wordt gebouwd."

Amu Power meldt dat het voorlopig kolen uit Zuid-Afrika wil importeren die per schip zullen worden aangevoerd. Kenia heeft alleen kolen in het gewest Kitui, zo'n 300 kilometer van Lamu. "De exploitatie daarvan zal niet op korte termijn gebeuren", weet Bakhala. "Het zou me niet verbazen als de kolen uiteindelijk uit China komen, 's werelds grootste producent." De Lamu-installatie is een van de meer dan honderd kolencentrales die Chinese bedrijven bouwen en financieren over de hele wereld.

Grond inleveren

Voor de toegangsweg naar de centrale hebben landeigenaren grond ingeleverd tegen compensatie die nog uitbetaald moet worden. Bewoners in het gebied leven zes maanden per jaar van de visvangst. Als de oceaan te ruw is voor hun dhows, de traditionele houten zeilschepen, zijn ze boer. Een van hen is Mohamed Shee. "Ik moest wel een stuk van mijn land verkopen; weigeren kan niet. Dan ben je tegen ontwikkeling en krijg je niets meer gedaan bij de autoriteiten."

Wandelend over zijn drassige akker pal aan zee toont hij zijn papajabomen, sesamplanten en watermeloenen. Geen rijke oogst maar genoeg voor hem en zijn gezin. Hij vindt de compensatie onvoldoende. "Ik haal per seizoen zeker dertig vruchten van een papajaboom. Ik krijg compensatie die net genoeg is om een jonge boom te kopen. Maar het duurt bijna een jaar voordat de nieuwe boom de eerste vruchten afwerpt. En dat zijn er zeker geen dertig."

Hij legt zijn ongenoegen voor aan Bakhala die begripvol het hoofd schudt. De Keniaanse grondwet eist dat de bewoners inspraak hebben over grote projecten die een effect hebben op hun dagelijks leven. "Het grootste probleem is dat mensen niet goed worden geïnformeerd door Amu Power. Ze hebben hier geen idee wat een kolencentrale is. Hoe kunnen mensen dan inspraak hebben?"

De verbinding tussen het vasteland en de archipel wordt onderhouden door houten motorboten. De tocht van de baai naar Lamu, het gelijknamige stadje op de archipel, duurt 15 minuten. Lamu staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO omdat het de oudste en best bewaarde Swahili-nederzetting is langs de Oost-Afrikaanse kust. Ze is gebouwd rond een goed bewaard fort en wordt al 700 jaar bewoond. Huizen en moskeeën zijn opgetrokken uit koraalsteen en mangrovehout. Auto's, behalve een van de politie, zijn verboden. Ezels zorgen voor vervoer.

Driekwart van de eilandbewoners met een baan leeft van de visserij, de rest overwegend van het toerisme. De werkloosheid onder de ruim honderdduizend inwoners is echter groot, vooral onder jongeren. De aanleg van de haven en kolencentrale beloven werkgelegenheid. "Ik vind die projecten goed, want ik kan een vaste baan gebruiken", zegt Abdi Musa, terwijl hij met anderen goederen uit een boot de kade op sjouwt. "Nu heb ik soms werk, maar meestal niet. Sommige vrienden beweren echter dat de banen naar mensen van het vasteland gaan omdat wij niet goed zijn opgeleid."

De kolencentrale heeft de bevolking van Lamu verdeeld. Mohamed Somo, voorzitter van de plaatselijke vissersorganisatie, ziet graag meer werkgelegenheid maar is faliekant tegen de bouw van de centrale. Hij voorziet dat de wind kolenstof blaast van de open transportband waardoor water en land verontreinigd worden. "Bovendien wordt de installatie gekoeld met water uit de baai dat na gebruik weer terugvloeit. De verontreiniging en de opwarming van het water zullen de visstand kapotmaken."

Somo is net teruggekeerd van een studiereis om meer te weten te komen over de effecten van kolencentrales. "Daar word je niet blij van", merkt hij op in zijn kantoor met uitzicht over de kade. "Ik vind het onbegrijpelijk dat Kenia, zo voortvarend met duurzame energie, nu een kolencentrale wil bouwen."

Groot deel Afrika nog zonder stroom

In Afrika ten zuiden van de Sahara leeft ongeveer de helft van de 1,2 miljard mensen zonder stroom. Het continent is bezig met een inhaalslag om ook die mensen van elektriciteit te voorzien. China helpt daarbij: het land heeft al meer dan 10 miljard euro aan Afrikaanse landen geleend voor de energiesector, vooral voor koleninstallaties.

China lijkt de vraag naar energie in Afrika te zien als een kans om zijn eigen steenkooltechnologie (en de grondstof zelf) te exporteren. Zeker nu de bevolking in eigen land schonere lucht wil en de kolensector moet inkrimpen.