Vanaf 2020 moet alle wetenschappelijke literatuur gratis beschikbaar zijn
Vanaf 2020 mogen wetenschappers met belastinggeld betaald onderzoek niet meer publiceren in wetenschappelijke tijdschriften die abonnementsgeld vragen. Onderzoekers, maar ook artsen, patiënten, ziekenhuizen en bedrijven die geen peperdure abonnementen op de vakliteratuur kunnen betalen, moeten zulk onderzoek dan gratis kunnen inzien.
In het ‘Plan S’, zoals de nieuwe regel heet, mogen wetenschappers alleen nog maar ‘open access’ publiceren, in tijdschriften die hun inhoud vrij beschikbaar stellen, na een eenmalige bijdrage aan de redactie- en uitgeefkosten. Dat maken de onderzoeksfinanciers uit elf Europese landen vandaag bekend. Na een overgangstermijn van twee jaar zijn zelfs wetenschappelijke toptijdschriften als Science, Nature en Cell uit den boze, als die hun uitgeefmodel niet veranderen.
Die bieden wetenschappers al wel de mogelijkheid om hun onderzoeksverslagen ‘uit te kopen’ en gratis online beschikbaar te stellen. Maar de bladen rekenen daarvoor te veel en vragen intussen nog steeds abonnementsgeld, constateren de EU-landen. “Dit zogeheten hybride model was bedoeld als overgangssituatie. Maar we zien dat de uitgevers erin blijven hangen. Dat willen we doorbreken”, zegt voorzitter Stan Gielen van de Haagse onderzoeksfinancier NWO.
Om de macht van de tijdschriften te breken, willen de EU-landen ook de manier waarop ze wetenschap beoordelen omgooien. Wetenschappers worden nu nog gewogen aan de hand van de vakbladen waarin ze staan en het aantal keren dat anderen hun werk citeren. Dat moet anders, zegt Gielen. “We willen niet zozeer meer kijken in welk blad je publiceert, maar wát je publiceert.”
Betaalmuren
Hoe dat precies moet, wordt naar verwachting pas volgend jaar bekend. De nieuwe regels gaan op termijn ook gelden voor wetenschappelijke boeken. Dat is vooral aan de orde in de alfa- en gammawetenschap, waar vaak monografieën worden gepubliceerd. Onderzoekers of burgers die een wetenschappelijk artikel opzoeken op internet, stuiten nog geregeld op een betaalmuur. Universiteiten betalen jaarlijks ruim tientallen miljoenen aan abonnementsgeld om de vakbladen in te mogen zien. Dat staat haaks op het open karakter van de wetenschap, vindt de politiek al jaren. “De uitgevers mogen een eerlijk bedrag krijgen voor de dienst die ze verlenen”, schrijven de financiers. “Maar wetenschap hoort niet te worden opgesloten achter betaalmuren.”
Na jaren getouwtrek zetten de financiers, verenigd in Science Europe, grof geschut in. “Er is in de huidige digitale wereld geen enkele goede reden om welk op abonnementen gebaseerd zakenmodel dan ook te handhaven”, schrijft de koepel in een verklaring. “We vinden dat de beslissende stap naar open access en de volledige eliminatie van de betaalmuren in de wetenschap nu gezet moet worden.” Was getekend: Nederland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Zweden, Noorwegen, Oostenrijk, Zwitserland, Italië, Polen, Slovenië en Luxemburg.
'Er is in de huidige digitale wereld geen enkele goede reden om welk op abonnementen gebaseerd zakenmodel dan ook te handhaven'
De rest van de EU-lidstaten “staat achter de verklaring”, zegt Gielen, maar is om uiteenlopende redenen nog niet zo ver om de wetenschap in het gareel te dwingen.