Nederland slaat alarm: nieuwe drug phenibut is enorm verslavend, maar vrij verkrijgbaar

Phenibut verdooft, net als ghb (gamma-hydroxyboterzuur), het centrale zenuwstelsel en daarmee ook angsten en andere emoties. Harde cijfers over het gebruik zijn er niet. De Nederlandse verslavingszorginstelling Novadic-Kentron heeft de afgelopen maanden onderzoek gedaan naar het toegenomen gebruik van phenibut onder met name ghb-gebruikers. Achttien personen werden geïnterviewd over hun ervaringen met het middel. Vooral het verslavingspotentieel baart de onderzoekers zorgen. De ontwenningsverschijnselen zijn vergelijkbaar met die bij ghb: hevige angstaanvallen, slaapproblemen, trillen en zweten.

"We krijgen de laatste tijd steeds vaker vragen over de werking van phenibut en we hebben zelfs al een paar cliënten in de afkickkliniek die verslaafd zijn aan het middel", zegt Alex van Dongen van Novadic-Kentron in Breda. "Er is nog erg weinig bekend over de effecten en de risico’s van het middel. Dat moet nodig worden onderzocht. De vraag is ook of phenibut niet gewoon thuis hoort op de lijst van verboden drugs."

Bernie Tage van verslavingszorginstelling Tactus in Twente: "Het is een ongrijpbaar middel dat enorm verslavend kan zijn. Het kwaad dat phenibut kan aanrichten, moet niet worden onderschat. Zo is het ook ooit met ghb begonnen – dat werd vijftien jaar geleden ook gezien als onschuldige partydrug."

Heroïne

Ghb-verslaafden worden ook wel vergeleken met de heroïnejunkies uit de vorige eeuw. Verslavingszorgmedewerkers ervaren dat vooral zij steeds vaker naar phenibut grijpen als alternatief om ’s nachts door te kunnen slapen. Bij een ghb-afhankelijkheid worden ze elke twee à drie uur wakker met ontwenningsverschijnselen. En kunnen ze pas weer doorslapen na het drinken van een buisje of potje ghb. Phenibut heeft een langere werking: zes tot acht uur.

Phenibut wordt door ghb-verslaafden ook gebruikt om ‘af te kicken’ of om het ghb-gebruik te verminderen tot een acceptabel niveau. De keerzijde is echter dat ze dan weer verslaafd kunnen raken aan het nieuwe middel. "Ze gaan zelf voor doktertje spelen, maar dat is levensgevaarlijk", zegt Van Dongen.

"Iemand zei me: wat methadon is voor de heroïneverslaafde, is phenibut voor de ghb-verslaafde. Maar de werking van methadon is eerst uitvoerig onderzocht voordat het als behandeling werd toegepast op heroïneverslaafden. Van phenibut is vrijwel niets bekend – het is geen geregistreerd medicijn. Zonder grondig onderzoek moet phenibut ook als substitutiebehandeling bij ghb-verslaafden worden ontraden."

Kosmonauten

Phenibut is in de jaren zestig in de voormalige Sovjet-Unie ontwikkeld als middel om tot rust te komen. Kosmonauten namen het mee in hun medische kit als ze de ruimte in gingen. Het wordt gebruikt als middel tegen slapeloosheid, angst en stress. Het is verkrijgbaar in de vorm van capsules of poeder, dat door water of sportdrank kan worden gemengd.

Onderzoeker Van Dongen waarschuwt er ook voor dat niet-drugsgebruikers zomaar in aanraking kunnen komen met phenibut. Diverse webshops bieden het middel zonder veel informatie aan als ‘supplement’ bij een pre-workout in de fitness of als relaxmiddel bij sociale gelegenheden. Hij vindt dat consumenten die het middel kopen "beter moeten worden voorgelicht over de risico’s en het verslavingspotentieel".

Snapchat

In Australië is het middel verboden. Begin dit jaar werd een groep van tien leerlingen van een middelbare school in de stad Gold Coast (in Queensland) ijlings naar het ziekenhuis afgevoerd – sommigen in kritieke toestand – nadat ze een overdosis phenibut hadden ingenomen. De jongeren hadden in enkele uren meerdere doses ingenomen. Ze filmden wat voor uitwerking de drug op hen had en deelden dat op Snapchat.

Op de sites zoals drugsinfo.nl is nog niets over phenibut te lezen. "Het is een relatief nieuw middel waarvan nog niet veel bekend is", zegt drugsonderzoeker Daan van der Gouwe van het Trimbos. "We willen mensen ook niet nieuwsgierig maken naar zo’n middel – dat is altijd een afweging. Maar het heeft zeker onze aandacht. We houden het in de gaten."

***

Verslaafde Kees*: "Ik kon wel veertien uur slapen"

"Niet normaal dat je binnen twee jaar zo naar de kloten kan gaan", verzucht Kees (31) in zijn appartementje in Breda. Hij had zijn leven goed op de rit: vrouw, kind, huis, job. "Een bijna burgerlijk leventje", zegt hij. Maar toen ging de relatie mis, raakte hij aan de drank, verloor hij zijn werk en zocht hij zijn heil in ghb en speed. Dat was ruim vier jaar geleden. Hij probeerde zelf af te kicken en was volgens eigen zeggen drie jaar clean. Maar begin dit jaar ging het weer mis. Hij bivakkeerde op de zolderkamer van zijn ouders. Die begonnen ‘te zeuren’ over zijn alcoholgebruik en al die flessen. Toen heeft Kees een jongen gebeld: "Ik moet iets hebben." Die zei nog: "Dat moet je niet doen. Want dan hang je opnieuw." Hij deed het toch: "Ik moest overleven."

Om de drie uur een potje ghb, dag en nacht. Hij kreeg er slapeloze nachten van. Tot hoorde hij over phenibut als alternatief, waarvan je wel kan doorslapen. Hij bestelde het online bij een webshop voor voedingssupplementen, heel makkelijk, legaal en niet duur. "Hé, het werkt", was zijn eerste reactie. "Ik kon wel veertien uur slapen, echt slapen. Dat was wel lekker."

Het effect was vergelijkbaar met dat van ghb: de roes, het relaxte gevoel, meer zelfvertrouwen en zekerheid, minder angsten. Hij merkte dat hij geen ghb meer nodig had als hij phenibut nam. Alleen de flash ontbrak, die korte piek van geluk en extase die ghb geeft.

"Ik dacht phenibut ook wel te kunnen gebruiken om af te kicken van de ghb", zegt Kees. Maar dat werkte niet. "De werkingstijd van phenibut is twaalf uur. Het zit wel twaalf uur in je systeem, terwijl ghb maar drie uur in je bloed zit. Maar ik bleef wel elke twee, drie uur een nieuw pakketje van anderhalf gram nemen. Je wilt die kick, dus ga je het vaker gebruiken. Maar de vorige doses zitten dan ook nog steeds in je lichaam. Je bent alleen maar aan het oppotten, daar word je helemaal lam van."

Na drie weken phenibut is hij weer teruggegaan naar ghb. "Ik vind phenibut levensgevaarlijk", zegt de Bredase ghb-verslaafde. "Het is drie keer zo erg als ghb. Voor je het weet krijg je veel te veel binnen van die rommel." Maar hij heeft phenibut wel in huis, voor ‘noodsituaties’.

*Echte naam bij redactie bekend.