Verkiezingen in Brazilië: daar is aanslag nummer drie
In de Braziliaanse provinciestad Juiz de Foraom is de extreemrechtse presidentskandidaat Jair Bolsonaro in de buik gestoken. De moordpoging treft Brazilië als een mokerslag, maar komt niet uit de lucht vallen. Zo verziekt is het klimaat in het Zuid-Amerikaanse land inmiddels geworden.
Jair Bolsonaro is ernstig gewond, maar overleefde de aanslag. De moordpoging komt niet als een complete verrassing: het politieke klimaat is de laatste jaren doordrenkt geraakt van haat en onverdraagzaamheid.
Op 7 oktober zijn er verkiezingen, en Brazilië is verscheurd tussen populistisch links en extreemrechts. Beide kampen wantrouwen de democratische instituten, van dialoog of debat is nauwelijks meer sprake. Dit is al de derde aanslag op een politicus dit jaar.
De verkiezingsrace verloopt uiterst chaotisch. Braziliës populairste politicus, de linkse Lula da Silva, zit een gevangenisstraf van twaalf jaar uit wegens corruptie. Desondanks is de oud-president (2002-2010) vastbesloten deel te nemen aan de verkiezingen, en bijna 40 procent van de bevolking wil op hem stemmen. Het electorale hof besloot een week geleden dat Lula onverkiesbaar is, maar de oud-president en zijn aanhangers weigeren dat te accepteren.
Militaire dictatuur
Zonder Lula gaat Bolsonaro met 22 procent ruim aan kop in de peilingen. De oerconservatieve oud-militair pleit voor keiharde maatregelen tegen criminelen en wil dat de politie straffeloos burgers kan neerschieten. "Als zij mitrailleurs hebben, zetten wij tanks in", zei hij ooit. Ook 'deugdzame burgers' krijgen van Bolsonaro het recht om wapens te dragen, zodat ze zich kunnen beschermen tegen criminelen.
Bolsonaro belooft ook een einde te maken aan de corruptie, en wil 'de moraal' terugbrengen in het land. Feministen moeten terug in hun hok, Afro-Brazilianen en indianen zijn wel genoeg vertroeteld, en er moet een einde komen aan het promoten van homoseksualiteit. Bolsonaro steekt zijn heimwee naar de militaire dictatuur (1964-1985) niet onder stoelen of banken.
De dader is ter plekke gearresteerd. De man was tot 2014 gelieerd aan de linkse partij PSOL, maar handelde voor zover bekend op eigen houtje. Zijn daad was een bevel van God, verklaarde hij.
Het politieke geweld kent een lange aanloop. In 2014 doet een verrassend soepel verlopen WK voetbal nog vermoeden dat Brazilië de zaken prima op orde heeft. De linkse arbeiderspartij PT is al twaalf jaar aan de macht, eind 2014 wordt Dilma Rousseff met een nipte meerderheid herkozen tot president. De tot dan toe gezonde verdeeldheid tussen links en rechts wordt vijandiger van toon.
Er komen massale demonstraties om het aftreden van de linkse Rousseff te eisen. De economie stagneert, jaren van excessieve overheidsuitgaven komen pijnlijk aan het licht. De noodmaatregelen die Rousseff probeert te nemen, worden getorpedeerd in het vijandige Congres. Ze wordt uiteindelijk in een omstreden impeachmentprocedure uit het zadel gewipt. Rechts is tevreden, links woedend over de 'staatsgreep'.
Intussen beukt een enorm corruptieschandaal tegen de fundamenten van de politieke klasse. Er zijn honderden miljoenen aan overheidsgeld achterover gedrukt. De beerput lijkt bodemloos, vooral de PT en de coalitiegenoten zijn de klos.
Ook Michel Temer, de president die aantreedt na de afzetting van Rousseff, staat op de verdachtenlijst. Maar het al net zo corrupte Congres houdt hem de hand boven het hoofd. De bevolking ziet het knarsetandend aan. Tot overmaat van ramp heeft Brazilië in 2017 met 64.000 moorden het gewelddadigste jaar ooit. De woede en de frustratie creëren een giftige sfeer, een voedingsbodem voor politiek geweld.
In maart dit jaar wordt Rio de Janeiro opgeschrikt door de moord op het linkse raadslid Marielle Franco. Diezelfde maand nemen schutters een buskaravaan van de PT onder vuur. Lula komt met de schrik vrij. Bolsonaro maakt grapjes over die aanslag en besteedt een groot deel van zijn campagne aan het hekelen van de PT. "We gaan dat PT-volk met mitrailleurvuur beschieten", zei hij daags voordat hij werd neergestoken.
Martelaar
Brazilië houdt zijn hart vast voor wat nog komen gaat. "Ik maak me grote zorgen", zegt Luzimar Paulo Pereira (45), een antropoloog aan de universiteit van Juiz de Fora. "De toon zal verder radicaliseren." Pereira is een fel tegenstander van Bolsonaro, maar is geschokt door de aanslag. "Geweld is nooit een antwoord", vindt hij. "Bovendien zal dit Bolsonaro alleen maar meer stemmen opleveren. Hij is een martelaar geworden."