Is het vrijwillige fusieproject van Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans (N-VA) een succes? Het kwam laat op gang, maar uiteindelijk zullen er volgend jaar nog 300 Vlaamse gemeenten zijn in plaats van 308. Het aantal vrijwillige fusies is dus op twee handen te tellen. Een succes zou Vlaams parlementslid Bert Maertens (N-VA) dat niet durven noemen. Als burgemeester van Izegem (28.000 inwoners) probeerde hij de voorbije jaren verschillende buurgemeenten te verleiden tot fusiegesprekken, maar telkens stootte hij op een ‘njet’. ‘Het probleem is dat de fusies veelal ingegeven zijn door schrik van de grote stad. Gemeenten bundelen de krachten om een ‘dam’ op te werpen tegen de naburige stad, en om de kans te verkleinen dat ze straks gedwongen worden om te fuseren met de stad. Plus: in bijna alle gevallen gaat het over burgemeesters van dezelfde partij, van wie minstens één iemand stilaan aan zijn pensioen begin te denken. De buurgemeenten van Izegem tellen geen enkele N-VA-burgemeesters, ik ving bot.’ Maertens zei dat op een debat naar aanleiding van de voorstelling van twee boeken over lokaal bestuur: ‘Wegwijs in uw gemeente’ – geschreven door professor Herwig Reynaert (UGent) en De Standaard-journalist Bart Dobbelaere en ‘Gemeentelijke fusies in Vlaanderen.

Wie er wél in slaagde een fusie op poten te zetten, is de Puurse burgemeester Koen Van den Heuvel (CD&V). Straks smelten Puurs en Sint-Amands samen, goed voor een nieuwe gemeente van ‘ruim 26.000 inwoners’. ‘Bornem zit er uiteindelijk niet bij. Dat is niet gelukt. Tja, wat is de ideale schaal? Vanuit CD&V zijn we tegen mastodont-gemeenten. Je moet ook de band met de burger kunnen handhaven. Ik ben ervan overtuigd dat het huidige systeem werkt: als je gemeenten nog wat meer tijd geeft, zullen er nog heel wat uit de kast komen.’

‘Efficiëntie, maar niet zonder draagvlak’

Groen sluit zich wél aan bij het N-VA-model. Volgens Vlaams parlementslid Björn Rzoska, die kandidaat-burgemeester is in Lokeren, is het tijd voor de volgende stap. ‘We hebben nu de puur vrijwillige fase gehad, de fase met de wortel, maar blijkbaar is het toch maar zelden gelukt. Ook van mijn gemeente had ik gedacht dat ze een eerste stap zou zetten – ook in buurgemeenten Moerbeke en Lochristi besturen liberale burgemeesters, er bestáán al samenwerkingen -, en toch is er niets van de grond gekomen. Voor mij mag de volgende stap dwingender. Op een gegeven moment moet je durven springen.’

Als Groen straks aan tafel zit om een nieuwe Vlaamse regering te vormen, staat de partij zeker niet afkerig tegenover een verplichte fusieoperatie – ze wil vooral kijken op welk niveau het ‘efficiënter en transparanter’ kan, en welke niveaus overbodig zijn. Het is bekend dat de ecologisten voorstander zijn van stads- en streekgewesten. Rzoska: ‘Zelfs in Lokeren, dat 42.000 inwoners telt, is de dienst Mobiliteit een eenmansadministratie. In de intercommunales – dat zijn de facto al samenwerkingen – is het aantal mandaten verminderd, maar we moeten toch ook de werking tegen het licht durven houden. Nu, het is de bedoeling dat er een draagvlak is, we gaan het niet met de karwats top-down opleggen.’

Hoe dan wel? Groen en N-VA vinden elkaar in het opleggen van een minimumaantal inwoners, nadien is het aan de lokale sterkhouders om gesprekken aan te knopen. Volgens Van den Heuvel is dat makkelijker gezegd dan gedaan. ‘Je wilt luisteren naar de basis, maar een nieuw samenwerkingsverband doordrukken vergt overtuigingskracht en leiderschap. Wij hebben dat gezien in Mechelen: sommige huisartsenkringen die al 60 jaar op dezelfde manier werken, waren zéér moeilijk te overtuigen om het ineens anders te doen. En hoe je het ook draait of keert: fusies gaan nooit een vervoers- of zorgregio kunnen vervangen.’

‘Ideologische discussie’

SP.A-voorzitter John Crombez gelooft niét in verplichte fusies. ‘Het is vooral een ideologische discussie, die daarom niet per definitie leidt tot een bestuurlijke verbetering. Ik geloof in sterke gemeenten met kerntaken, en een niveau daarboven dat zich bezighoudt met de brandweer, vervoer, zorg, enzovoort. Als voor elke bevoegdheid twee niveaus zouden bestaan – maar dan ook niet meer – zou de administratieve rompslomp al aanzienlijk minder zijn. De essentie voor ons is: maak een hertekening die eenvoudig is.’

Volgens Mieck Vos van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) wordt het lokale niveau hét niveau om het verschil te maken. ‘Welk thema je ook aansnijdt, de rode draad is samenwerking. Daarom geloven wij dat de kwaliteit van lokale politici belangrijk is. Partijen moeten hun zwaargewichten inzetten om burgemeester te worden. En daarna moeten we strijden voor een sterk statuut voor de lokale mandataris en een opwaardering van de gemeenteraad.’