Lula da Silva: gevangen politicus of politiek gevangene?

Het spel is uit voor de Braziliaanse presidentskandidaat Luiz Inácio Lula da Silva. Hij geeft de fakkel door aan zijn running mate Fernando Haddad. Met bijna 40 procent staat Lula op kop in de peilingen, lengtes voor de extreemrechtse Jair Bolsonaro die vorige week werd neergestoken. Hoe kan een politicus achter de tralies zo razend populair blijven?

Luiz Inácio Lula da Silva, inmiddels 72 jaar, was president van Brazilië van 2003 tot 2010. Nog altijd belichaamt de oud-vakbondsleider uit het achtergestelde Nordeste de hoop op vooruitgang voor het land en een beter leven voor de gewone Brazilianen. Tijdens zijn beleid boomde de Braziliaanse economie met astronomische groeicijfers en haalde Lula ruim 40 miljoen Brazilianen uit de armoede.

Maar vorig jaar werd Lula veroordeeld tot 12 jaar cel voor passieve corruptie en witwaspraktijken. In een context waarin een groot deel van de Braziliaanse politici verwikkeld blijkt te zijn in corruptieschandalen, kwam dat nieuws zeker voor buitenstaanders niet als een grote verrassing. Lula is geen heilige en het parcours van zijn Arbeiderspartij (PT) verre van vlekkeloos. Verschillende van zijn mandatarissen waren al veroordeeld voor corruptie. Maar zelf was Lula altijd buiten schot gebleven.

Lula werd veroordeeld in de nasleep van operatie “Lava Jato (Carwash)”, die de beerput van corruptieschandalen moet opkuisen en waarbij in totaal al meer dan 200 politici en zakenlui aan de schandpaal zijn genageld. Een goeie zaak, maar rechter Sergio Moro, de drijvende kracht achter Lava Jato, is niet onbesproken.

"Door operatie Carwash is de partijdigheid van het Braziliaanse gerecht aan het licht gekomen", zegt Allan Souza Queiroz, Braziliaan, socioloog en doctorandus aan de UGent. "Het gerecht is heel selectief: het voert een heksenjacht tegen Lula om zijn herverkiezing te verhinderen, terwijl andere corrupte politici in bescherming genomen worden. De rechtspraak is gepolitiseerd, gestuurd door een zeer conservatieve, rechtse politieke agenda."

Symptomatisch is de PowerPoint-presentatie van openbaar aanklager Deltan Dallagnol, met Lula als spilfiguur, in de kern van een allesomvattend corruptienetwerk; een symbolische uiteenzetting zonder één enkel bewijsstuk. De huidige machthebbers in Brazilië lijken tot elke prijs bereid om te voorkomen dat Lula opnieuw president wordt. De veroordeling van Lula, zonder materiële bewijzen, contrasteert met talloze andere corrupte politici, onder wie huidig president Michel Temer, die vrijuit gaan. Dat contrast is op zijn minst opmerkelijk, ook voor wie de Braziliaanse politiek vanop een afstand bekijkt.

Lula is niet veroordeeld voor het bezit van bankrekeningen in belastingparadijzen of omdat er zakken vol cash geld werden gevonden in zijn omgeving. Evenmin omdat er 445 kilo cocaïne werd onderschept in een helikopter van zijn familie. Jawel, ik verzin dit niet, het overkwam Senator Zézé Perrella enkele jaren geleden. Perrella, uit dezelfde partij als president Temer, is nooit veroordeeld.

Maar laten we even inzoomen op het delict waaraan Lula schuldig is bevonden. Hij zou een appartement cadeau hebben gekregen als steekpenning, een Triplex in Guarujá, een badstad in de staat São Paulo. De beschuldiging komt van José Aldemário Pinheiro Filho, voormalig directeur van het ingenieursbedrijf OAS. Volgens Pinheiro zou OAS in ruil daarvoor overheidscontracten met Petrobras hebben verkregen.

Buiten de verklaring van Pinheiro, is er geen bewijs van die deal. En een bewijs dat Lula eigenaar is van het appartement, is er evenmin. Pinheiro zat al langer dan een jaar in de gevangenis toen hij met deze beschuldiging op de proppen kwam. Voordien had hij Lula vrijgepleit van welke betrokkenheid ook. Maar in ruil voor strafvermindering, praatte Pinheiro Lula wel aan de galg.

Juristen in binnen- en buitenland stellen de bewijsvoering van Lula’s veroordeling in vraag. 122 Braziliaanse juristen uit Rio de Janeiro schreven er samen een boek over: "Commentaren bij een aangekondigde veroordeling. Het proces-Lula." #LulaLivre krijgt ook in ons land gehoor. Zo maken Braziliaanse academici aan de UGent en aan de UCL, de Katholieke Universiteit van Louvain-La-Neuve, zich luidkeels zorgen over de Braziliaanse democratie.

Op 17 augustus heeft het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties de Braziliaanse autoriteiten opgeroepen om Lula te laten deelnemen aan de presidentsverkiezingen. De Braziliaanse minister van Buitenlandse Zaken Aloysio Nunes wuifde die vraag weg als een "aanbeveling". Een aanbeveling die volgens Eduardo Villas Boas, de nummer één van het Braziliaanse leger, een poging is "om onze nationale soevereiniteit te ondermijnen". Dat zei de generaal vorig weekend in de krant. Hij waarschuwde zelfs openlijk tegen de kandidatuur van Lula. Dat het leger zich mengt in de politiek, is ongezien sinds het einde van de dictatuur in 1985.

"De agressie van het leger, de wetgevende, de rechterlijke, de uitvoerende macht en zeker ook de media is onvoorstelbaar en is het werk van een zeer machtige, conservatieve elite, die geen middelen schuwt om haar privileges te vrijwaren, te midden van de economische crisis die Brazilië doormaakt. Op de kap van de meerderheid van de Brazilianen, waar armoede troef is", besluit Allan Souza Queiroz. En laat het nu net die mensen zijn, voor wie Lula het verschil kon maken.