Hoe een familie vetsmelters uit puur winstbejag de gezondheid van heel Vlaanderen op het spel gezet heeft

Maart 1999. Een West-Vlaams veevoederbedrijf stelt een onverklaarbare sterfte vast onder het eigen pluimvee en dat van een aantal grote klanten. Onderzoek naar de oorzaak levert niet meteen iets op. André Destickere, veearts bij het Instituut voor Veterinaire Keuring (IVK), trekt op onderzoek en stelt als eerste de dioxinebesmetting vast.

Destickere ontdekt gigantische concentraties aan dioxines in onze voeding. Concreet: de bovengrens van dioxines is door de Wereldgezondheidsorganisatie vastgelegd op zeventig tot tweehonderdtachtig picogram per persoon per dag. Eén besmet eitje bevat in die tijd zowat 28 keer meer dan de toegelaten hoeveelheid.

Veearts Destickere bezorgt daarover een nota aan de ministers Marcel Colla (van de toenmalige SP, nu SP.A) van Volksgezondheid en Karel Pinxten ( van de toenmalige CVP, nu CD&V) van Landbouw. Maar we zijn luttele weken voor de federale verkiezingen en de overheid probeert de feiten nog even stil te houden voor er meer duidelijkheid is. Uit een andere interne nota blijkt dat de ergste besmetting zelfs al voorbij is en met een beetje geluk lekt alles pas na de verkiezingen uit. Niet dus. De openbare omroep gaat met de primeur lopen.

Transformatorolie

Vetsmelterij Verkest uit Deinze en het Waalse Fogra worden door het gerecht als verantwoordelijken voor het schandaal aangeduid. Het bedrijf Fogra leverde met giftige en kankerverwekkende pcb’s besmette vetstoffen aan vetsmelter Verkest, die het tegen alle regels in aan veevoederbedrijven verdeelde. De Verkests verkochten zogezegd gesmolten dierlijk vet aan meng- en veevoederfabrikanten, terwijl het in feite om een mengsel ging van dierlijk vet en... transformatorolie – die uiteraard niet voor consumptie mag gebruikt worden.

Lange tijd proberen vader Lucien en zoon Jan Verkest hun onschuld vol te houden. Maar wanneer er harde bewijzen worden gevonden van fraude en blijkt dat ze wel degelijk op de hoogte waren en uit puur winstbejag handelden, worden ze in de boeien geslagen.

De regering-Dehaene kan niet anders dan actie ondernemen. Honderden pluimvee-, varkens- en runderbedrijven worden geblokkeerd. Zeven miljoen kippen, 60.000 varkens en duizenden runderen worden preventief geslacht. Tonnen vlees worden vernietigd. Een financiële catastrofe voor alle betrokkenen.

In de warenhuizen blijven de rekken zo goed als leeg. Niemand wil nog vlees kopen voor er duidelijkheid is. Maar ook het buitenland wil geen Belgische producten meer. Zelfs de zo gegeerde Belgische chocolade en pralines, waarin dierlijk vet verwerkt is, worden teruggestuurd. Zolang de crisis niet is opgelost, worden geen nieuwe bestellingen meer geplaatst.

Begin van paars-groen

Naast juridische en economische gevolgen zorgt de dioxinecrisis ook voor een politieke aardverschuiving. Het schandaal betekent een dikke streep door de rekening van de meerderheidspartijen. Om nog te redden wat er te redden valt, nemen minister van Landbouw Karel Pinxten en de minister van Volksgezondheid Marcel Colla ontslag. Maar ze kunnen de meubelen niet redden.

Bij de verkiezingen van 13 juni ‘99 betalen de meerderheidspartijen de prijs voor de grootste voedselcrisis in jaren. Vooral de CVP krijgt een uppercut en moet in één klap 7 Kamerzetels prijsgeven. De SP doet niet veel beter met een verlies van 6 zetels. De oppositie boekt een fraaie overwinning. De VLD wint 2 zetels, Agalev 4, VU-ID 3 en het Vlaams Blok eveneens 4. Een maand later start Guy Verhofstadt met paars-groen. De CVP, murw van de verkiezingsnederlaag, verkiest een oppositiekuur. De SP opteert voor verdere deelname aan de regering. Agalev, met Magda Aelvoet als minister van Volksgezondheid en Leefmilieu, stapt voor het eerst in een regering.

De zogeheten dioxinebonus voor Agalev wordt door politiek analisten geraamd op 2 procent. Voedselveiligheid is in enkele weken tijd een politiek topthema geworden, en talrijke kiezers zien in de groene partij een waarborg voor gezonde voeding.

Werd Agalev in 1999 “gediend” door de dioxinecrisis, dan krijgt de partij vier jaar later lik op stuk. Jef Tavernier, die de opgestapte minister Magda Aelvoet heeft opgevolgd, krijgt af te rekenen met de gevolgen van de vogelpest en wordt op zijn beurt de zondebok van pluimveekwekers en vogelliefhebbers, omdat hij dieren moest laten opruimen. Bij de verkiezingen van 2003 worden de Vlaamse groenen uit het federaal parlement geknikkerd.

Uit het leven gestapt

Vandaag, bijna twintig jaar na het uitbreken van de dioxinecrisis, is voor de Gentse correctionele rechtbank een uitspraak gevallen over de afhandeling van de schadevergoedingen. Vetsmelter Verkest moet 24 miljoen euro betalen aan het federaal voedselagentschap FAVV. Intussen lieten de advocaten van Verkest weten in beroep te gaan.

Vijf jaar geleden werden Lucien en Jan Verkest ook al door het Gentse hof van beroep veroordeeld tot twee jaar cel waarvan de helft met uitstel wegens valsheid in geschrifte, gebruik van valse stukken en bedrog in koopwaar. Ze werden toen ook al veroordeeld tot schadevergoedingen van alles samen één miljoen euro.

Daarmee is de zaak niet afgelopen, want er lopen nog verschillende claims. Onder meer van bedrijven die als gevolg van de dioxinecrisis zware verliezen leden en failliet gingen. Een aantal veeboeren stapte zelfs uit het leven.

Of vader en zoon Verkest ooit de torenhoge boetes zullen kunnen betalen, is trouwens maar de vraag. Verkest is intussen al lang opgedoekt en heet nu Profat.