"Oosterweel bewijst dat je burgerparticipatie niet in de schoot geworpen krijgt"

Met open mond heeft Maaike Van den Broeck naar Ringland gekeken, en dan vooral wat de inwoners van de stad in beweging kunnen krijgen als ze de koppen bij elkaar steken. "Een prachtig voorbeeld van burgerparticipatie", vindt ze. Van den Broeck is erg geëngageerd op de school van haar kinderen. "Ik ben van het type dat altijd stadsenquêtes invult en opdaagt als er een publiek infomoment is."

Ze is ervan overtuigd dat er veel te leren valt uit Ringland, en vooral: dat Antwerpen er wel bij zou varen als ze haar burgers wat meer zou betrekken. "Ik geloof oprecht dat mensen er gelukkiger van worden als ze gehoord worden. En dat zoiets leidt tot een warmer netwerk in de stad."

Anderhalf jaar geleden, op 15 maart 2017, schreef Antwerpen geschiedenis op het vlak van burgerparticipatie. Die dag schudde burgemeester Bart De Wever (N-VA) de hand van Manu Claeys, de actievoerder van het eerste uur tegen Oosterweel, een gepland stuk autostrade dat de Antwerpse ring rond maakt. Na tientallen veldslagen hadden actievoerders en stadsbestuur eindelijk een compromis gevonden waar ze zich allebei achter konden scharen.

Daarvoor waren de actiegroepen wel jarenlang genegeerd door de politiek. Had de burger immers via de verkiezingen al niet zijn stem laten horen? Net toen ze de schouders wat lieten hangen, dook echter de nieuwe burgerbeweging Ringland op. Samen bouwden ze hun draagvlak uit en verzamelden ze 75.000 handtekeningen om een volksraadpleging over Oosterweel af te dwingen. Een procedure van de Raad van State verhoogde de druk. Genoeg om eindelijk serieus genomen te worden.

Over De Ring

Open Vld beschouwt Oosterweel alvast als een toonbeeld van participatie. Ook N-VA verwijst trots naar 'Over de Ring', het project waarbij Antwerpse wijken nu mee kunnen bepalen hoe 'hun' stukje van de overkapping van de Ring er zal uitzien. "Voor het grootste stadsproject van de eeuw hebben we ook het grootste participatietraject georganiseerd", zegt De Wever. Hij noemt de burgers volwaardige "besluitpartners".

Maar klopt dat? Bewijst Oosterweel effectief dat er in Antwerpen volop geparticipeerd wordt? Politicoloog Thibaut Renson, die onderzoek doet naar burgerparticipatie (UGent), vindt van niet. "Als we Oosterweel als toonbeeld voor de Antwerpse participatie moeten beschouwen, dan zou ik er vooral uit afleiden dat het met de harde hand afgedwongen moet worden. Zonder het dreigement van de volksraadpleging en een procedure bij de Raad van State was er van een samenwerking met de actiegroepen wellicht geen sprake geweest."

Nochtans zijn alle Antwerpse partijen ervan overtuigd dat democratie meer inhoudt dan enkel verkiezingen. De twee uitersten op de politieke schaal - PVDA en Vlaams Belang - gaan daar het verst in. Zij geven de burger autonome beslissingsmacht via bindende referenda. Een plan dat volgens Renson enkel haalbaar is als de grondwet eerst wordt gewijzigd.

Open Vld maakte vanochtend ook bekend dat het een burgerbegroting wil invoeren voor heel Antwerpen. Sinds 2014 bestaat zo'n burgerbegroting al in het district Antwerpen. Burgers kunnen er zelf kiezen waarin ze 10 procent van het budget - 1,1 miljoen euro per jaar - investeren. Zo stopten ze al geld in de vernieuwing van pleinen, een nieuwe drinkfontein en een circusvoorstelling voor kansarme gezinnen.

Praatbarak

"Wij geloven dat de Antwerpenaren hun eigenbelang kunnen overstijgen door met elkaar in discussie te gaan", zegt Antwerps districtsraadslid Willem-Fredrik Schiltz (Open Vld). Zijn partij wil ook het right to challenge invoeren, een vorm van burgerparticipatie die in Groot-Brittannië en Nederland al bestaat. Het 'recht tot uitdagen' houdt in dat burgers de mogelijkheid krijgen om taken van de overheid over te nemen wanneer zij van oordeel zijn dat ze het beter kunnen. Denk maar aan het onderhoud van een lokaal park of de uitbating van het zwembad.

Of zo'n systeem de participatie in Antwerpen ten goede komt? Renson gelooft van wel. "Al beschouwen tegenstanders het systeem ook als een verkapte besparingsmaatregel", zegt hij.

De verdienste van de liberalen is alvast dat ze een concreet voorstel op tafel leggen. Heel wat andere participatieplannen neigen immers naar een vrijblijvende vorm van participatie. Daarbij is het niet duidelijk of burgers nu echt macht krijgen of niet. Renson: "Als je burgers vraagt om hun vrije zondagmiddag op te offeren om over politiek te praten, dan is dat niet onschuldig. Het gaat maar beter gepaard met reële machtsoverdracht."

Tegelijk mag ook het sociale belang van 'praatbarakken' niet worden onderschat. "In het overleg over de burgerbegroting van het district Antwerpen delen ultraorthodoxe joden bijvoorbeeld de tafel met gesluierde moslima's", zegt Renson.

Opmerkelijk is tot slot dat sp.a, CD&V en PVDA in hun kiesplannen verwijzen naar de e-democratie. Daarmee betrek je burgers in de besluitvorming die anders niet fysiek zouden kunnen participeren. Maar anderzijds schiet de e-democratie op sommige vlakken ook tekort, waarschuwt Renson. "Door digitale ongeletterdheid sluit je sowieso altijd wat burgers uit."

Herlees hier onze chatsessie met Wouter Van Besien: "N-VA steigert van onze ideeën. Wij liggen zo ver uit elkaar dat we nooit met elkaar kunnen samenwerken"