1. Waarvoor stemmen we op 14 oktober?

Voor de gemeente- en provincieraad, de organen die instaan voor het dagelijkse bestuur van jouw gemeente en provincie. Op gemeentelijk vlak kiest u meer bepaald voor een burgemeester en schepencollege, de provincieraad bestaat uit een gouverneur en de deputatie. Die dag worden in Antwerpen ook de districtsraden verkozen en ook de faciliteitengemeenten Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Wezembeek-Oppem, Wemmel en Voeren stemmen voor hun schepenen, OCMW-raadsleden en de leden van het vast bureau. Lees hier alles over die 'vergeten verkiezingen'.

2. Wie mag (niet) stemmen?

Alle Belgen die op 14 oktober achttien jaar of ouder zijn, hebben een stemplicht. Al geldt er wel één inschrijvingsvoorwaarde: je moet voor 1 augustus ingeschreven zijn in het bevolkingsregister van je gemeente.

Minderjarigen mogen nog niet stemmen, net als personen die onbekwaam werden verklaard om hun politieke rechten uit te oefenen, geïnterneerden en personen die na een veroordeling uit het kiesrecht werden uitgesloten.

Ook niet-Belgen - als ze voldoen aan dezelfde voorwaarden als Belgische kiezers - mogen hun stem uitbrengen, maar niet voor de provincieraad of de rechtstreekse OCMW-verkiezingen. Niet-Belgen die een eerste keer gaan stemmen, moesten voor 1 augustus wel een aanvraag indienen om op de kiezerslijst te komen. Wie uit een land buiten de Europese Unie komt, moet kunnen bewijzen dat hij of zij al vijf jaar onafgebroken in ons land verblijft.

3. Moet ik stemmen?

Ja. Als je aan bovenstaande voorwaarden voldoet, ben je verplicht om naar het stembureau te gaan, het stemhokje binnen te gaan, een stem uit te brengen en je stembiljet in de stembus te stoppen. Niet verplicht: geldig stemmen of voor een bepaalde lijst of kandidaat kiezen. Je mag altijd een blanco stem uitbrengen. Voor niet-Belgen geldt er in bepaalde gevallen alleen stemrecht en geen stemplicht.

4. Wat als ik blanco/ongeldig stem?

Hoewel er soms gezegd wordt dat blanco stemmen “bijgeteld” worden bij de grootste partij, is dat niet het geval. Blanco stemmen zijn gelijk aan ongeldige stemmen en worden niet meegerekend in het eindresultaat. Toch zijn blanco stemmen onrechtstreeks voordelig voor de grootste partij. Er worden namelijk geen zetels voor vrijgehouden: de lege zitjes worden verdeeld tussen de partijen op basis van het aantal stemmen dat de partij haalde. Met een blanco of ongeldige stem steun je dus de meerderheid.

5. Wat als ik toch niet ga stemmen?

Dan word je genoteerd als “afwezige kiezer” en riskeer je een boete van 30 tot 60 euro. Als het al de tweede keer is dat je niet opdaagt, dan wordt die boete opgetrokken naar 60 tot 150 euro. Als je in vijftien jaar tijd vier verkiezingen mist - zonder dat je daar goede reden voor hebt - kan je tien jaar van de kiezerslijst worden geschrapt. In de praktijk blijven afwezigen echter vaak ongestraft omdat het parket geen prioriteit geeft aan een vervolging hiervoor.

6. Op wie moet ik stemmen?

Dat staat je natuurlijk volledig vrij. Als je nog geen idee hebt welke partij het beste bij jou past, kan je onze Stemcheck eens uitproberen. Daarnaast hebben we ook een Politiek vriendenboekje waar je alle kandidaten wat beter kan leren kennen.

7. Waar en wanneer moet ik gaan stemmen?

Minstens twee weken voor de verkiezingen krijgt iedere stemgerechtigde een oproepingsbrief in de bus. Daarin staat vermeld in welk stembureau je verwacht wordt. Als je na 1 augustus nog verhuisd bent naar een andere gemeente, zal je nog eenmalig in je oude woonplaats moeten gaan stemmen. Je kan dan wel je reiskosten in rekening brengen.

Moet je op papier stemmen? Dan zijn de stembureaus geopend van 8 tot 13 uur. Stemt jouw gemeente al digitaal, dan heb je iets meer tijd: van 8 tot 15 uur.

8. Stem ik op papier of op computer?

145 gemeenten kiezen met papier. 163 Vlaamse gemeenten maken gebruik van kiescomputers. Dat zijn er 10 meer dan bij de lokale verkiezingen van 2012. Door de fusie van enkele gemeenten stemmen ook Deinze en Meeuwen-Gruitrode nu digitaal. In Nevele werd namelijk al digitaal gestemd, net als in Opglabbeek. Daarnaast stemmen vanaf dit jaar ook Lennik, Wemmel, Putte, Sint-Truiden, Tongeren, Bocholt, Maaseik, Bree, Kinrooi en Dilsen-Stokkem met de computer.

Ontdek hier of in jouw gemeente op papier of digitaal gestemd moet worden.

9. Hoe breng ik geldige stem uit?

Geldig stemmen kan op verschillende manieren. Onderstaande video legt alles eenvoudig uit.

10. Wat als ik me vergist heb?

Geen paniek. Of je nu een foutje gemaakt hebt op de kiescomputer of op papier, kan je aan de voorzitter van het stembureau gewoon een nieuw formulier vragen.

11. Ik kan niet, ik moet werken. Wat nu? Mag ik een volmacht geven en hoe doe ik dat?

Als je niet in staat bent om zelf te gaan stemmen, kan je iemand anders een volmacht geven om in jouw plaats te gaan. Daar moet je wel een goede reden voor hebben: om medische redenen, beroeps-, dienst- of studieredenen, religieuze overtuiging, een gevangenisstraf of een tijdelijk verblijf in het buitenland. Ook schippers, marktkramers en kermisreizigers kunnen een volmacht geven.

Om zo’n volmacht te geven heb je twee documenten nodig: een attest met daarop de reden waarom je zelf niet kan gaan stemmen (bijvoorbeeld een doktersbriefje) en het ingevulde en ondertekende volmachtformulier A95. Let wel: de volmachtdrager moet jouw stem gaan uitbrengen in het stembureau dat op jouw oproepingsbrief staat en zijn stem in het stembureau vermeld op zijn brief. Hij moet dan de volgende documenten bij zich hebben: het volmachtformulier, het attest, zijn identiteitskaart, zijn eigen oproepingsbrief en jouw oproepingsbrief.

12. Hoe wordt de volgorde van de lijsten bepaald?

Door loting. Eerst worden de volgnummers bepaald van de grote partijen (met beschermde lijstnaam), vervolgens wordt er geloot voor de lokale lijsten (vaak zonder beschermde naam). De volgorde geldt voor elke gemeentelijke lijst van die partij. De partij die nummer 1 krijgt, staat eerst en helemaal links op het stembiljet, de volgende lijsten staan telkens een plaats naar rechts.

Mila en Vince, de twee vierjarige kinderen van een raadgever van minister van Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans (N-VA), kregen dit jaar de eer om de nummers uit de pot te halen. Dit was het resultaat van de trekking:

1. SP.A - 2. N-VA - 3. CD&V - 4. Groen - 5. Vlaams Belang - 6. Open VLD.

13. En de volgorde van de kandidaten?

Wie waar op de lijst staat, wordt uiteraard bepaald door de partij zelf. Er bestaat geen officiële procedure voor, maar er moeten wel evenveel mannen als vrouwen op de lijst staan en de eerste twee kandidaten mogen niet van hetzelfde geslacht zijn. Vaak staat de populairste kandidaat op de eerste plaats. Hij of zij kan meestal op de meeste voorkeurstemmen rekenen, want elke lijststem gaat in de eerste plaats naar de ‘lijsttrekker’. Heeft hij of zij de stemmen niet meer nodig om verkozen te raken, dan gaan die lijststemmen door naar de tweede op de lijst, de derde… De laatste plaats op de lijst - de ‘lijstduwer’ - wordt vaak gegeven aan ervaren politicus (op het einde van zijn carrière). Hij of zij maakt weinig kans om verkozen te worden, maar zorgt door zijn naambekendheid wel voor extra stemmen.

Bekijk hier alle kandidaten voor de verkiezingen in uw gemeente:

14. Wie telt de stemmen?

In gemeenten waar met pen en papier gestemd wordt, worden de stemmen geteld door het telbureau. Dat bestaat uit een voorzitter, een secretaris en twee tot vier bijzitters. De voorzitter en de bijzitters worden door de plaatselijke vrederechter aangewezen uit een lijst. Die lijst wordt opgesteld door het college van burgemeester en schepenen en bevat kiesgerechtigde personen uit bepaalde beroepsgroepen, zoals rechters, advocaten en leerkrachten. De secretaris wordt benoemd door de voorzitter en moet geen bijzonder beroep uitoefenen.

15. Wat als ik niet als bijzitter in het telbureau kan/wil zitten?

Helaas. Als je opgeroepen wordt, ben je verplicht om te gaan zitten. Als je niet opdaagt zonder dat je daar geldige reden voor hebt, kan je beboet worden (50 tot 200 euro). Heb je wel een goede reden (overmacht, werk...) kan je worden vrijgesteld. Je moet dat wel binnen de drie dagen melden aan het hoofdbureau van de gemeente. Ben je ziek op 14 oktober? Dan moet je dat melden aan de magistraat die jou heeft opgeroepen. Hij zal dan oordelen of jouw reden “geldig” is.

20. Hoe worden de zetels verdeeld?

Het aantal zetels in een gemeenteraad hangt af van het aantal inwoners. Om te weten hoeveel zetels een lijst krijgt, moet je het stemcijfer berekenen, het totale aantal geldige stemmen die een lijst behaald heeft. De zetels worden vervolgens verdeeld op basis van het systeem Imperiali. Dat doe je door het stemcijfer van elke lijst achtereenvolgens te delen door 2, 3, 4, 5… De hoogste quotiënten winnen een zetel. We gaan door met delen tot alle zetels verdeeld zijn.

Een voorbeeldje uit gemeente X, waar tien zetels te verdelen zijn en drie lijsten naar de kiezer trekken. Lijst A heeft een stemcijfer van 2.000, Lijst B van 1.500 en Lijst C van 1.000.

De cijfers tussen haakjes in bovenstaande tabel geven de volgnummer van de zetel aan. (1) verwijst naar de eerste te verdelen zetel, (2) naar de tweede… Het gaat telkens om de grootste quotiënt. 666,67 is het derde grootste quotiënt, dus die partij (in dit geval Lijst A) krijgt de derde zetel… Zo blijf je delen tot alle zetels verdeelt zijn. In bovenstaand voorbeeld krijgt Lijst A vijf zetels, Lijst B drie en Lijst C twee.

Als meerdere partijen hetzelfde quotiënt behalen, dan gaat de zetel naar de partij met het hoogste stemcijfer. De grote partijen worden zo bevoordeeld, maar dat is geen toeval: zo wordt het makkelijker om een stevige meerderheid te maken en de gemeenteraad dus vlotter bestuurbaar te maken.

21. Hoe waren de stemmen vorige keer verdeeld in mijn gemeente?

De vorige gemeenteraadsverkiezingen dateren van exact zes jaar geleden. Op Vlaanderenkiest.be ontdekt u hoe de stemmen verdeeld werden in uw gemeente op 14 oktober 2012

22. Wanneer mag ik de uitslag van de verkiezingen verwachten?

“De eerste resultaten zullen al heel snel binnenkomen”, zegt politicoloog Carl Devos. “In kleinere gemeenten, waar maar paar lijsten opkomen, kan dat zelfs al rond 14 à 15 uur zijn. Maar ook voor de grotere steden, waar veelal elektronisch gestemd wordt, kan er al een hele lading binnenkomen rond 16 uur. Het definitieve plaatje, met de zetelverdeling en ale voorkeurstemmen, zal pas ’s avonds laat zijn. In sommige gevallen zelfs maar ’s anderendaags. In Gent wordt er bijvoorbeeld nog op papier gestemd. Daar duurt het meestal heel lang voordat alles bekend is.”

“De politici zelf doen meestal pas uitspraken tegen het avondjournaal. Liefst kort ervoor of tijdens, zodat ze live kunnen reageren en ze weten dat er geen editing meer aan te pas kan komen. Wordt het een groene, rode, blauwe… zondag? Dat zullen we allicht pas tegen 19 uur weten.”

23. Wie is na de stembusgang aan zet om een coalitie te vormen?

Ook hier bestaat geen officiële procedure voor. In de praktijk zal de partij met het hoogste aantal stemmen vaak als eerste een bondgenoot benaderen, maar dat is niet altijd het geval. Voor ze een meerderheid vormen, onderhandelen de partijen over elkaars standpunten. Hoe verder die standpunten uit elkaar liggen, des te moeilijker is het om een coalitie te vormen. Soms maken politieke partijen nog voor de verkiezingen afspraken over coalitievorming, bepaalde standpunten en wie burgemeester kan worden. De inhoud van zo’n voorakkoord is meestal niet beschikbaar voor de kiezer.

24. Hoe wordt de burgemeester bepaald?

De burgemeester wordt niet rechtstreeks verkozen. De verschillende lijsten onderhandelen over de sjerp tijdens de coalitievorming. Daarna wordt de burgemeester voorgedragen door de meerderheid van de gemeenteraad. Over het algemeen wordt de lijsttrekker van de grootste partij burgemeester. Soms gooien partijen het op een akkoordje en wisselen ze van burgemeester in het midden van de ambtstermijn. Soms beslissen partijen voor de verkiezingen in een (vaak geheim) voorakkoord wie burgemeester mag worden.