Expo over periode 1918-1928: onnoemelijk lijden en swingende jazz

Nog even en het is 100 jaar geleden dat de wapens zwegen aan alle fronten. Na de vele herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog is dit het ideale ogenblik om de sprong te maken naar wat er gebeurde in de nadagen van het conflict en daarna, toen nieuwe stijlen en modes de herinnering aan de verschrikkelijke gebeurtenissen deden wegdeemsteren. Het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis aan het Jubelpark in Brussel is een mooi decor voor een goed gedocumenteerde expositie. Wie alles interessant vindt, het militaire, geo-politieke, sociale en culturele, kan meerdere dagen in de zalen kamperen. 

In de loop van 1918 werd het duidelijk dat Duitsland de oorlog niet kon winnen. Het psychologisch effect van de aankomst van 2 miljoen  Amerikaanse soldaten, en de logistieke steun die ze leverden, ontredderde het Duitse leger.

De Belgische koning Albert I vond het ogenblik gepast om zijn troepen in de strijd te gooien. Zo werd hij zelf een held die na de oorlog allerlei noodzakelijke politieke en sociale vernieuwingen kon doordrukken, de erkennning van het Nederlands als taal in Vlaanderen onder meer. Akkoorden over dat nieuwe democratische België werden getekend in het kasteel van Loppem. 

Al op 11 november, wapenstilstandsdag, marcheerde de eerste overwinningsparade doorheen de straten van Bergen. In dezelfde maand waren er blijde intredes van de vorst in Brussel en elders. De expositie heeft het authentieke uniform van Albert, maar ook dat van de Duitse keizer Wilhelm II. 

Na de vreugde kwam het droevige werk: de verzorging van zoveel gewonden en verminkten, de opvang van thuisgekomen krijgsgevangenen, de verwerking van trauma's en rouw. Voor veel overlevenden vochten gevoelens van verdriet en ontreddering, en hoop en vreugde om de voorrang.   

Het kasteel van Versailles is op de tentoonstelling nagebouwd als een trompe-l'oeil, met portretten en parafernalia, hoeden onder meer, van de belangrijkste betrokkenen. De Franse regering stuurde de conferentie in de richting van de vernedering en uitschakeling van Duitsland. Daar waren zelfs de Franse militaire leiders niet voor te vinden. De Amerikaanse president Wilson was onverschillig.

De Britse econoom John Maynard Keynes, de vader van de welvaartstaat, waarschuwde tevergeefs dat de vernietiging van de Duitse economie gevaarlijke gevoelens van revanchisme en regelrechte wraakzucht zou veroorzaken. Gelijk kreeg hij. 

Eerste gevolg van de oorlog was de hertekening van de kaarten. De Europese keizerrijken Duitsland, Rusland, Turkije en Oostenrijk-Hongarije verdwenen. Maar ook het Britse imperium begon te kreunen. Ierland eiste en kreeg vanaf 1922 autonomie en zelfstandigheid. Vreemd detail, Ierse vrijheidsstrijders droegen Duitse helmen.

Maar ook de Canadese, Indiase, Australische en Nieuw-Zeelandse soldaten trokken met groot zelfvertrouwen naar huis. Na 1918 voerden die landen meer een eigen weg, die het Gemenebest inluidde.  

Ook ons land gedroeg zich inhalerig in Versailles. Uiteindelijk kregen we de Oostkantons, en een paar stukken van Duits Oost-Afrika als mandaatgebied, het huidige Rwanda en Burundi. De expositie heeft een authentieke Belgisch-Duitse grenspaal uit die tijd. 

Toen de herstelbetalingen onhaalbaar leken, bezetten de geallieerden en België stukken Rijnland. Duitsland moest een groot aantal locomotieven afstaan aan ons, ter compensatie van hun roof van industriële installaties. De schaalmodellen van die stoomtreinen prijken hier in de vitrines. 

Mooi stuk op de tentoonstelling is een nagebouwde noodbarak waarin een dakloos gezin in de westhoek woonde vanaf 1918. Er werden 10.000 barakken opgetrokken, voor 200.000 daklozen. Daarna volgde de echte heropbouw. Voor Ieper waren er 3 opties: de Britten wilden de verwoeste stad bewaren als memoriaal, de regering verkoos een nieuwe moderne modelstad, de inwoners wensten een reconstructie van het oude Ieper. Zij haalden het. 

Elders kwamen er wel interessante experimenten met sociale tuinwijken en sociale woningbouw, onder impuls van architecten als Bourgeois en Hoste. Maar vooral: elektriciteit deed zijn intrede en dat creëerde nieuwe mogelijkheden, zoals huishoudelijke toestellen, haardrogers en krultangen. Hier allemaal leuk uitgestald. 

Terwijl meer oostelijk het normale leven hernam, werd aan de frontlinie in het westen koortsachtig niet ontplofte munitie opgeruimd, een eeuwig durende taak. De eerste monumenten verrezen om de heldencultus aan te wakkeren. Er staan hier knappe originele maquettes van "onbekende soldaten" en andere kunstwerken om de slachtoffers en het vaderland te eren. En verrassend moderne schilderijen van de ruïnes . 

Ons land betreurde ruim 40.000 oorlogsdoden. 9000 van hen werden begraven op de begraafplaats in hun gemeente. Van die graven is een derde verdwenen...einde concessie zoals dat heet. De opgraving en herbegrafenis van al die slachtoffers was een immense logistieke en bureaucratische opdracht.  

Nog jarenlang draaide de heldenverering op volle toeren. De expositie zet er enkelen in de kijker: korporaal Tresignies die het leven liet toen hij de "Verbrande Brug" in Vilvoorde saboteerde, de beruchte onoverwinnelijke vlieger Jan Olieslagers, de broers Van Raemdonck die volgens de legende in elkaars armen sneuvelden, zelfs kardinaal Mercier die zich weerbarstig had gedragen tegenover de bezetter. Er waren Vlaamse en Belgische helden. De Vlaamse beweging was in oorsprong pacifistisch en niet radikaal anti-Belgisch.  

De zware oorlogsinvaliden en verminkten bleven het erg moeilijk hebben. "De Groote Oorlog voorbij" toont een aantal primitieve prothesen en hulpmiddelen, en foto's van gruwelijke operaties om weggeslagen kaakbeenderen, neuzen en ogen te vervangen. 

En plotseling was daar een andere tijd. De nieuwe mode bij voorbeeld,  feestjurken maar ook rouwkledij. Het Modemuseum in Antwerpen en het Schoenenmuseum in Izegem lenen sterke stukken uit. Er verscheen nieuwe kunst: art deco, modernisme, abstrahering. Enkele goed gekozen  voorwerpen maken de nieuwe artistieke uitingen concreet.

Speelgoed komt niet meer uit Duitsland zoals voorheen, maar uit Amerika. Heropbouwen,  vaak vanaf de fundamenten, biedt voordelen: de keukens zijn gebruiksvriendelijker, bijna overal ligt er elektriciteit, en stroom gemengd met de nieuwe kunststof bakeliet laat de eerste telefoons en radio's verschijnen op kantoor en in de huiskamer. 

De Amerikanen brengen een onbekende fascinerende cultuur mee. Jazz is de meest opvallende uiting daarvan. De oorlog heeft ook de ontwikkeling van nieuwe transportmiddelen enorm versneld. Na de oorlog zijn treinen, tractoren, vliegtuigen, auto's, moto's en vrachtwagens krachtiger en betrouwbaarder. Schoorvoetend komt een bescheiden toerisme op gang. En ook toen al: fronttoerisme. 

De brede veelzijdigheid is de grote kracht van "De Groote Oorlog voorbij". Het eerste decennium na 1918 is realistisch en geloofwaardig tot leven gebracht. Liefhebbers van militaire prullaria en frontsouvenirs komen aan hun trekken, maar ook wie meer heeft aan sociale en artistieke ontwikkelingen. Trouwens, om de tentoonstelling te bereiken moet je doorheen een paar zalen van het aloude militaire museum, een van de grootste ter wereld. Dat is pas een duik in het verleden. 

Meer informatie vindt u hier.