'Girl'-regisseur Lukas Dhont: "Een stoer meisje wordt veel meer aanvaard dan een vrouwelijke jongen"

Nederzwalm, eind jaren 90. Het herenhuis van de familie Dhont is het decor van een spannende misdaadfilm. Een blonde jongen rent met zijn Sony camcorder over de parketvloer. De 7-jarige Lukas, van wie ze op school zeggen dat hij een beetje ‘anders’ is, geeft zijn ouders en zijn kleine broer Michiel regieaanwijzingen. Terwijl zijn klasgenootjes later politieman of soldaat willen worden, is Lukas er rotsvast van overtuigd dat hij filmregisseur zal worden. Nee, ís. Zijn ultieme droom: een Oscar winnen.

Gent, half augustus 2018. Lukas Dhont – zijn naam klinkt intussen zo vertrouwd in de oren dat je bijna zou vergeten dat zijn debuutfilm Girl nog niet één keer in een Belgische bioscoop is vertoond – nipt van zijn espresso op een zonovergoten terrasje. Een man van 27 nu. Zijn camcorder heeft hij verruild voor een groter exemplaar, maar zijn kinderdroom blijft precies dezelfde. Enkele dagen na ons gesprek zal Dhont vernemen dat die volgend jaar al in vervulling zou kunnen gaan: Girl is de Belgische Oscarinzending. En de kans dat Dhont in januari ook echt genomineerd raakt, is niet gering.

Onderbroeken en antwoorden

Maar daar wacht de regisseur niet op om de Atlantische Oceaan over te steken. Zijn koffers staan al gepakt voor volgende week: dan vliegt hij naar Telluride en Toronto, waar Girl respectievelijk zijn Amerikaanse en zijn Canadese première beleeft. En naar Los Angeles, waar hij over zijn toekomst gaat spreken. Want dat die niet per se binnen onze landsgrenzen ligt, werd al meteen duidelijk toen Girl in Cannes vier prijzen pakte.

Naast verse onderbroeken en een resem modieuze outfits voor op de rode loper, neemt Dhont ook een stapel goed onderbouwde antwoorden mee naar de VS. Want dat er netelige vragen zullen komen, weet hij maar al te goed. Naast de overweldigend positieve reacties vielen er namelijk ook kritische geluiden te noteren in Amerika. Vanuit de transgendergemeenschap, nota bene.

Het onderwerp van discussie: de casting van Victor Polster als de 15-jarige ballerina Lara. Hoe fantastisch Polster ook speelt, hij is cisgender – hij werd als jongen geboren, en voelt zich ook zo – “al vind ik het heel moeilijk om een etiket op zo’n jonge persoon te kleven”, nuanceert Dhont ­meteen.

“Victor was nauwelijks 14 toen ik hem ontmoette, hij zat in volle puberteit.”

Voor Lara zijn de zaken wel al heel duidelijk: zij kwam als jongen ter wereld, maar in haar hoofd was ze altijd al een meisje. Dat Dhont niet voor een transgendermeisje koos om haar te spelen, wordt hem door sommigen erg kwalijk genomen.

Merci Scarlett Johansson

“Ik kijk er enorm naar uit om Girl in Amerika te gaan voorstellen”, zegt de regisseur, “maar het bezorgt me ook veel stress. Dit thema ligt momenteel zo gevoelig in Amerika.”

Dat heeft Dhont aan Scarlett Johansson te danken. “Toen zij gecast werd voor Rub and Tug is de bom gebarsten”, weet de regisseur. Begin juli werd bekendgemaakt dat Johansson de rol van transgendergangster Dante ‘Tex’ Gill voor haar rekening zou nemen. Een slag in het gezicht van heel wat Amerikaanse transactrices, die op die manier alweer een mooie Hollywoodrol aan hun neus voorbij zagen gaan.

Velen van hen uitten hun woede op sociale media. ‘Echt waar?? Dus jullie mogen ons vertolken, maar wij jullie niet? Hollywood is zo fucked’, tweette Trace Lysette, bekend uit de tv-serie Transparent waarin cisacteur Jeffrey Tambor het transgender hoofdpersonage speelt. De kritiek werd zo oorverdovend dat Johansson zich uiteindelijk verplicht zag het project te verlaten.

Toen de Amerikaanse LGBTQ-organisatie GLAAD (Gay & Lesbian Alliance Against Defamation) luttele weken later lucht kreeg van Girl, kwam ook Dhont onder vuur te liggen. “Naast de male gaze is er ook zoiets als de cis gaze”, liet GLAAD-directeur voor transgendermedia en representatie Nick Adams optekenen. “Als je niet weet wat je niet weet, riskeer je in clichés te vervallen.” Het was even slikken voor Dhont. “Plots werd ik in de rol van tegenstander geduwd, terwijl ik net een bondgenoot wil zijn.”

Was je je tijdens het castingproces al bewust van de gevoeligheden?

Lukas Dhont: “Ja, en we zijn zelfs aan de casting begonnen met het idee dat we echt een transgendermeisje wilden vinden voor de rol van Lara. Maar al snel werd duidelijk dat het scenario dat onmogelijk maakte: ten eerste omdat Lara naast transgender ook een klassiek geschoolde ballerina is. Dat beperkte onze opties enorm.

“Bovendien toont de film iemand die in volle transformatie is. En aangezien het lichaam de antagonist is in de film, komt het ook expliciet in beeld. Dat lag moeilijk voor de transmeisjes die we ontmoet hebben. Wat als ze later nooit meer herinnerd zouden willen worden aan deze fase van hun transformatie? Als ik het vastleg op film, zal het er voor altijd zijn. Dat was onverantwoord geweest in hun geval. We moesten de zoektocht dus wel opentrekken naar niet-transacteurs. Toen we uiteindelijk Victor zagen, beseften we dat er misschien kritiek kon komen vanuit de gemeenschap. Maar hij was wel de meest elegante, mature en complexe keuze om iemand te spelen die fysiek nog in een jongenslichaam zit, maar altijd een meisje geweest is.”

Begrijp je desalniettemin waarom daar kritiek op komt?

“Ik vind de kritiek in het geval van mijn film ­onterecht, maar ik begrijp wel heel goed waar ze vandaan komt. Variety organiseerde onlangs een rondetafelgesprek met transacteurs. Zij zeggen: als je een cisman cast als een transvrouw, dan bevestig je het misverstand dat een transvrouw geen echte vrouw is. Ze noemen dan voorbeelden als Mrs. Doubtfire (waarin een vader zich verkleedt als een oudere dame, om na zijn scheiding in contact te blijven met zijn zoon, LT). Een transvrouw is geen man in een kleed. Net zoals een transman niet Scarlett Johansson met een baard is. Dat is een pijnlijk en schofferend beeld, dat inderdaad dringend de wereld uit moet.

“Ik begrijp dus dat mijn film in Amerika op een moeilijk moment komt. Daar heerst nu even een soort liberaal fascisme rond deze problematiek. Alleen: de mensen die mijn casting bekritiseren, kennen de context niet. Zij weten niet dat deze film gebaseerd is op een echte persoon over wie ik in 2009 voor het eerst een artikel heb gelezen, die ik het jaar daarna ontmoet heb, en die van dan af naast mij heeft gestaan. Van A tot Z.”

Je hebt het over Nora Monsecour.

“Ja. Girl is ook haar film. Ik heb een hele lange brief naar de CEO van GLAAD geschreven om dat uit te leggen. Sindsdien voel ik toch dat de perceptie enigszins gekeerd is. Want als iemand uit de transgendergemeenschap zelf zegt dat ze volledig achter de film staat, en dat ze zelf ook vindt dat Victor de beste keuze was om haar te representeren, wat kun je daar dan nog tegen inbrengen? Weinig, lijkt mij.

“Weet je, ik wil echt niet dat dit een gevecht wordt. Daarvoor is wat er momenteel in Hollywood aan het gebeuren is te vitaal. Ik wil dat het een dialoog is. Gelukkig krijg ik ook heel veel positieve reacties van transmensen. Gisteren heeft Bo Van Spilbeeck de film gezien, ze stuurde me achteraf een fantastisch bericht.”

Je ontdekte het verhaal van Nora toen je zelf 18 was. Wat sprak je daar zo in aan?

“Vooral haar vastberadenheid, denk ik. Nora was 15 toen ze besliste om definitief als meisje door het leven te gaan. Ze was ballerina, en wou van dan af bij de meisjes meedansen. Alleen wilde de toenmalige directrice van de Koninklijke Balletschool daar niets van weten. Dat Nora toch doorzette, trok me enorm aan.”

Waarom?

“Ik denk dat ik graag even sterk als zij wilde zijn – ook al besefte ik dat toen nog niet. Ik voelde al heel lang dat ik homo was, maar was op dat moment nog niet uit de kast gekomen. Nora had dus op haar 15de al iets overwonnen waar ik op mijn 18de nog enorm hard mee aan het worstelen was. Ze liet elk element van zichzelf toe om er te zijn. Daar was ik nog lang niet aan toe. Daarom heb ik er uiteindelijk ook negen jaar over gedaan om de film te maken: ik kon pas echt iets over dit onderwerp zeggen als ik zelf wat verder stond.”

Wanneer heb je je uiteindelijk geout?

“Toen ik 21 was, in mijn eerste masterjaar op de filmschool. Dat het zo lang heeft geduurd, heeft met een opeenstapeling van factoren te maken. Ik was als kind zéér vrouwelijk. Hoe ik bewoog, hoe ik praatte, de dingen die ik leuk vond, de dansjes die ik voor de klas deed... Ik voelde heel duidelijk aan dat dat als zeer afwijkend werd gezien. Het maakte andere mensen erg ongemakkelijk.

“Daardoor ben ik mijn echte identiteit steeds meer gaan verstoppen. Een beetje zoals het hoofdpersonage uit Moonlight. Ik leerde doen alsof. Ik speelde voortdurend een andere versie van mezelf – en werd daar zelfs bijzonder goed in. Zo goed dat het een gewoonte werd. Plots begin je niet alleen meer je geaardheid te faken, maar ook andere dingen. En op den duur laat je aan niemand meer zien wie je echt bent. Dat draag ik vandaag nog altijd mee.”

Zit hier dan de echte Lukas Dhont voor mij? Of een versie van?

“Ik denk wel dat ik nu over alles kan praten. Vroeger had ik dit gesprek bijvoorbeeld absoluut niet kunnen voeren. Ik ben dus echt mezelf, nu. Maar ik heb me wel heel lang anders voorgedaan dan ik ben. Dat schud je niet zomaar af. Daarom ook dat ik het zo belangrijk vind om hierover te spreken. Zodat het voor sommige jonge mensen misschien allemaal wat sneller gaat dan dat het voor mij ging. We moeten meer praten over wat mannelijkheid inhoudt – want daar gaat het vooral over, meer nog dan over homoseksualiteit.”

Wat is er mis met de huidige definitie van ­mannelijkheid?

“Mannen krijgen nog altijd niet genoeg ruimte om hun gevoelens te tonen. Onlangs zag ik een video van een NBA-speler die een teamgenoot aan het troosten was. Zijn moeder was pas gestorven. Maar veel mensen kenden die context niet, en zagen alleen die omhelzing tussen twee mannen. De homofobe commentaren die daarop kwamen! In onze maatschappij zien we mannen nog altijd liever vechten dan knuffelen. Zodra een man ook maar een beetje vrouwelijk gedrag vertoont, wordt dat afgekeurd. Een stoer meisje wordt bijvoorbeeld veel meer aanvaard dan een vrouwelijke jongen.”

Krijg je zelf nog soms opmerkingen?

“Ik was onlangs op Pukkelpop met een groep vrienden, het merendeel lesbisch of homo. Als twee van mijn vriendinnen staan te kussen, vindt iedereen het fantastisch. Maar als ik hetzelfde doe met een jongen, denkt er altijd wel iemand op de wei dat het grappig is om heel luid ‘homo!’ te roepen. Kijk, ik ben geen druif, ik heb best wel gevoel voor humor. Maar wat die persoon doet, is niet om te lachen. Hij beseft niet wat voor effect dat heeft. Als je doet uitschijnen dat het hilarisch is dat twee mannen elkaar kussen, dan is dat een groot probleem. Want je geeft veel jongeren het gevoel dat ze afwijkend zijn, en dat ze uitgelachen zullen worden als ze uit de kast komen. Zo leren ze dat ze hun verlangens moeten afblokken.”

Precies wat jij hebt meegemaakt.

“Juist. Daarom wou ik in Girl een begrijpende, warme vader tonen. Om jongeren die zich anders voelen hoop te geven. Dat vond ik ook zo prachtig aan Call Me by Your Name: hoe de vader van Elio tegen zijn zoon zegt dat hij zichzelf moet toelaten om zijn emoties en zijn verlangens te voelen. ‘Anders ga je op een bepaalde leeftijd emotioneel bankroet’, zegt hij. Dat ken ik maar al te goed. Daarom heb ik er mijn missie van gemaakt om personages uit minderheidsgroepen in beeld te brengen. Enerzijds om hen hoop te geven, anderzijds om de rest van de wereld met hen te laten meevoelen. Die empathische kracht, ik hoop dat dat mijn kleine bijdrage aan de maatschappij mag zijn.”

Je herkende je eigen identitaire worsteling in Lara, gaf je daarstraks aan. Maar zou het kunnen dat je in haar ook je eigen perfectionisme weerspiegeld zag?

“Ik leg mezelf inderdaad heel veel druk op, als het over mijn werk gaat. Film is iets dat ik móét doen, niet iets dat ik wil doen. Het is een noodzaak. Al van jongs af aan, trouwens. Ik begon thuis filmpjes te maken toen ik 7 was, en mijn droom was meteen om een Oscar te winnen. Dat is nooit veranderd. (lacht) Ik moet en zal dat bereiken. Ik ben dus best maniakaal als ik films maak. Ik moet vooral zeker weten dat ik het uiterste van mijn kunnen getoond heb. Als dat niet goed genoeg is voor anderen, doet dat natuurlijk pijn, maar dan heb ik er toch vrede mee. Omdat ik zelf het gevoel heb dat ik er alles heb ingestoken.”

Dus als Girl slechte recensies had gekregen, had je dat niet zo erg gevonden?

“Dat zeg ik niet. (lacht) Maar ik zou het erger vinden als ik goede recensies kreeg, en zelf niet tevreden was over het resultaat. Echt, mijzelf teleurstellen, dat is mijn ergste nachtmerrie. Al zou het misschien ook wel bevrijdend werken, want je kunt gewoon niet elke keer beter blijven doen. Op een gegeven moment zal ik wel eens op mijn bek gaan. Wie weet was Girl zelfs wel een toevalstreffer. De juiste mensen op de juiste plaats in het universum. Misschien wordt bij mijn volgende film duidelijk dat ik een absolute ramp ben...”

Dat geloven we allebei niet, denk ik. Weet je trouwens al wat die volgende film zal worden?

“Ik weet al waarover ik het wil hebben. Het zal in de lijn van Girl liggen, maar dan nog iets ambitieuzer. Het verhaal gaat over wat we daarnet bespraken: mannelijkheid, en wat dat eigenlijk betekent. Ik schrijf het scenario opnieuw met Angelo Tijssens, en Dirk Impens produceert weer.”

Ging die niet stoppen?

“Neen, dus! (lacht) Zijn productiehuis Menuet stopt, maar Dirk zelf gaat door. We gaan de volgende film samen produceren.”

Je blijft vooralsnog dus films maken in België. Nochtans moeten er na Cannes toch ook kansen in het buitenland geweest zijn? Hollywood is vast al aan je mouw komen trekken?

“Ja, maar ik probeer mezelf daar voorlopig zoveel mogelijk voor af te schermen. Ik ken mezelf, en ik weet intussen een beetje hoe het systeem in Amerika werkt: ik denk niet dat ik daar al klaar voor ben. Ik moet echt mijn zin kunnen doen, of ik word onhandelbaar. In Amerika moet je bereid zijn om veel water bij de wijn doen. Een ­koppigaard als ik zou het daar niet gemakkelijk hebben.

“Pas op, ik maak natuurlijk heel veel fouten, en als iemand me daar met goede argumenten op wijst, zal ik mijn keuzes ook bijstellen. Maar in Amerika kunnen de studio’s gewoon hun zin opdringen. Als ik bepaalde verhalen hoor, denk ik: ‘holy fuck...’ Nee, voorlopig is Europa de juiste plek voor mij.

En toch sta je klaar om straks naar L.A. te ­vliegen. Wat ga je daar dan doen?

“Ik ga al eens rondsnuffelen. Ik heb meetings met producenten en agents. Om te horen wat er mogelijk is. Want er zijn wel enkele projecten die me echt zouden interesseren. Ik zou bijvoorbeeld héél graag Een klein leven van Hanya Yanagihara verfilmen, een fantastisch boek. Dat mogen ze weten in Amerika. Wie weet komt er niets van, want er azen wellicht nog andere regisseurs op.

“Maar ik wil wel eens gaan luisteren wat er mogelijk is. Alleszins: ik heb geen haast om naar de VS te trekken. Maar als ik het ooit doe, dan moet het voor een project zijn dat heel dicht bij mezelf ligt, zoals Een klein leven.”

En die Oscar waarop je zo gebrand bent? Wie weet mag je er volgend jaar al een gooi naar doen?

“Ja... Ik wil dat echt. Ik wil dat heel hard. Ik hoop natuurlijk eerst en vooral dat België beslist om onze film in te sturen (enkele dagen na ons gesprek werd dat effectief beslist, LT). Dan ga ik er echt alles aan doen om de Amerikanen Girl te laten omarmen. Ik heb er in ieder geval de motivatie en de energie voor. Want we zouden dan campagne moeten gaan voeren, de film echt verkopen aan de Academyleden.”

Lastige vraag, maar hoe hoog schat je je ­kansen in?

“We hebben het geluk dat we zeer goed omringd worden. Netflix, dat de Amerikaanse rechten heeft gekocht, is heel overtuigd van de film. Zij kunnen veel zichtbaarheid creëren. Bovendien hebben we een fantastische pr-agent in de VS: ze heeft ook op Call Me by Your Name en Una Mujer Fantástica (het Chileense transgenderdrama dat begin dit jaar de Oscar voor Beste Niet-Engelstalige Film won, LT) gewerkt, dus ze kent de discussies heel goed.

“Maar het zal sowieso een dubbeltje op zijn kant zijn. Het hedendaagse klimaat in Amerika kan ofwel voor een enorm momentum zorgen, ofwel roet in het eten gooien. Misschien zullen de Academyleden wel bang zijn om te stemmen op een film die mogelijk voor controverse kan zorgen. Dat kan ik echt niet inschatten. Maar ik zou het heel jammer vinden, natuurlijk.”

En anders: je bent nog maar 27...

“Juist. Dan proberen we het gewoon nog eens.” (lacht)

Girl opent op 9/10 Film Fest Gent en speelt vanaf 17/10 in de bioscoop.