Zweden zet Europese trend voort: formatie regering zit muurvast
Twee weken na de verkiezingen zit de coalitievorming in Zweden muurvast. De zittende regering van de Sociaaldemocraten is gisteren op de eerste vergadering van het nieuwe parlement weggestemd, ondanks dat de partij van premier Stefan Löfven als grootste uit de bus was gekomen. Na Spanje, Nederland, Italië en Duitsland gaat nu ook Zweden een moeilijke formatie beleven met een versplinterd politiek landschap.
De Sociaaldemocraten hadden weliswaar een historische nederlaag geleden, maar Löfven wilde niet meteen aftreden na de verkiezingen. De partijen op rechts hadden dat wel allemaal van hem geëist, maar hij dacht met gedoogsteun toch nog te kunnen aanblijven. "Ik zie nog goede mogelijkheden de premier van Zweden te worden. Maar het moet nu misschien via andere methodes", hield hij na de stemming vol.
Löfven leidt nu een demissionaire regering en heeft het initiatief om een coalitie te vormen uit handen moeten geven. Van de 349 leden van de Rijksdag stemden er 204 tegen hem als premier; 142 anderen stemden voor en de overigen onthielden zich van stemming.
Nieuwe kandidaat voordragen
Parlementsvoorzitter Andreas Norlén neemt nu het formatieproces over. Norlén, lid van de belangrijkste partij op rechts, de Moderaterna, zal eerst met de leiders van alle acht politieke partijen gaan praten en daarna een nieuwe kandidaat voor het premierschap voordragen aan het Zweedse parlement.
Zweden verkeert sinds de verkiezingen op 9 september in de grootste politieke impasse uit zijn moderne parlementaire geschiedenis. De Sociaaldemocraten waren tot nu toe gewend meestal een regering op links te kunnen vormen met meestal steun van de Miliöpartiet (de Milieupartij) en Vänsterpartiet (de Linkse Partij).
Sinds 2006 hebben echter de rechtse partijen in Zweden zich verenigd in een eigen politiek blok. De zogeheten Alliantie bestaat uit vier partijen geleid door de liberaal-conservatieve Moderaterna, de Gematigde Uniepartij. Het is de Alliantie tot nu toe gelukt twee keer te regeren. Ze voerden bij de afgelopen verkiezingen campagne onder het motto Zweden te bevrijden van het ‘linkse juk’. Daaronder zou het land in hun ogen al decennia verkeren.
Zweden Democraten
Geen enkel politiek blok heeft de meerderheid gehaald. Het linkse blok heeft nu 144 zetels, het rechtse blok 143 zetels. De grote verstoorders van de politieke orde zijn de Zweden Democraten, die met 62 zetels in het parlement bij de verkiezingen de grootste politieke winst hebben geboekt.
De officiële lijn van de gevestigde partijen op rechts en links is dat zij niet met de Zweden Democraten willen samenwerken voor het vormen van een nieuwe regering. Dat links dit zou doen is zo goed als uitgesloten, omdat Löfven op de verkiezingsavond nog zei dat de Zweden Democraten een partij met ‘nazistische wortels’ is.
Ook rechts heeft het zichzelf erg moeilijk gemaakt om een regering te vormen. Van Löfven hoeven ze geen steun te verwachten, nadat hij door de Alliantie is weggezet als mislukt politicus. Om een regering te vormen moet de Alliantie dus wel bij de Zweden Democraten aankloppen voor het verwerven van politieke gedoogsteun. Twee partijen in de Alliantie (de Centrumpartij en de Liberalen) hebben tot nu toe echter steeds gezegd, dat ze er alles aan zullen doen om te voorkomen dat de Zweden Democraten invloed krijgen in de politiek.
De Alliantie zou kunnen proberen een minderheidsregering te vormen, maar dat zal door onder meer de Sociaaldemocraten en de Zweden Democraten worden gedwarsboomd. De Zweden Democraten hebben in ieder geval al gezegd dat zij iedere voorgestelde premier zullen wegstemmen, tenzij die regering met hen praat over het realiseren van hun politieke agenda. Eén van de zaken die de Zweden Democraten geregeld willen zien, is bijvoorbeeld een stop op de opname van asielzoekers in Zweden.
Het ligt voor de hand dat parlementsvoorzitter Andreas Norlén nu Ulf Kristersson, leider van de Gematigde Uniepartij, in de komende dagen of weken zal voordragen als de nieuwe premier. Hem zal hetzelfde lot als Löfven wachten als hij dan niet eerst de steun van andere partijen heeft gekregen, zegt politicoloog Anders Sannerstedt. "Zolang alle partijen aan hun verkiezingsbeloftes vasthouden, is er gewoon geen regering te vormen. De voorzitter zal lastige gesprekken moeten voeren."
Vier kansen
Het is dus niet gezegd dat er met het aftreden van Löfven nu automatisch een rechtse regering komt, zegt politicoloog Sannerstedt. De uitkomst van het onderhandelingsproces zou volgens hem in theorie nog steeds een door links geleide regering kunnen opleveren.
De voorzitter van de Rijksdag krijgt vier kansen om een nieuwe premier voor te dragen. Als het parlement ook de vierde premierskandidaat wegstemt, volgen er nieuwe verkiezingen.
Europees fenomeen
Het wordt het refrein na bijna elke Europese parlementsverkiezing: een versplinterd politiek landschap maakt het smeden van coalities steeds moeilijker. Nieuwkomers halen de klassieke zetelverdeling overhoop, waardoor extra lange onderhandelingen nodig zijn voordat partijen over hun schaduw springen en compromissen sluiten.
Spanje spande de kroon: nadat in 2015 geen enkele partij een meerderheidsregering kon vormen, moesten er in 2016 nieuwe verkiezingen worden gehouden om de impasse te doorbreken. De oude blokken van socialisten en conservatieven waren uit het lood geslagen door de nieuwkomers van het linkse Podemos en de liberale Ciudadanos. De minderheidsregering die de conservatieve PP bij gebrek aan beter vormde, hield het anderhalf jaar vol, waarna zonder tussentijdse verkiezingen de socialisten het overnamen.
Nederland als coalitieland bij uitstek is wel wat gewend, maar toch beleefde Den Haag in 2017 zijn langste formatie ooit met 225 dagen, onder meer omdat er vier partijen nodig waren om tot een meerderheid te komen. Ook in Duitsland zette de uitslag in Berlijn de verhoudingen op zijn kop, omdat voor het eerst de rechtspopulistische AfD in het parlement kwam. Het duurde bijna een half jaar voor bondskanselier Merkel weer een regering had geformeerd – eentje met dezelfde kleur als voor de verkiezingen, ondanks de nederlaag die was geleden.
Het speelveld in de Italiaanse politiek is eerder dit jaar ook bijna onherkenbaar veranderd met de opkomst van populistische bewegingen Lega en Vijfsterren. Zij sloten uiteindelijk samen een regeerakkoord, hoewel de Italiaanse president daar nog bijna een stokje voor had gestoken vanwege een te anti-Europees geluid.