Einde Merkel? "De hond geslagen, om het baasje te raken"
De Duitse bondskanselier Angela Merkel moest gisteren een flinke nederlaag ondergaan door toedoen van haar eigen partijgenoten. De parlementsleden van de Union, de gemeenschappelijke fractie van Merkels CDU en de Beierse CSU, kozen Ralph Brinkhaus tot nieuwe voorzitter van hun fractie in het parlement. Belangrijker: Ze hebben Volker Kauder, de trouwe dienaar van Merkel die de fractie al 13 jaar bijeenhoudt, dus niet herverkozen. De uitslag is daarom onmiskenbaar een teken aan de wand: Angela Merkel verliest aan macht. Is het einde van het tijdperk Merkel in zicht?
Berlijn beefde gisteren ergens na vier uur in de namiddag. Althans politiek Berlijn toch. Werkelijk niemand had gedacht dat de parlementairen van de Union (CDU en CSU) Ralph Brinkhaus tot voorzitter van hun fractie zouden verkiezen. In de pers viel te lezen dat Brinkhaus blij mocht zijn als hij een derde van de stemmen zou halen. Verbazing alom toen de uitslag bekend raakte: Brinkhaus kreeg 125 stemmen achter zijn naam, de zittende fractievoorzitter Kauder kreeg er maar 112. Exit Kauder dus.
Dat een partij ervoor kiest om een nieuwe fractievoorzitter aan te wijzen, is op zich niet vreemd of ongewoon. Maar dat Kauder baan moet ruimen, is geen terloops bericht ergens weggemoffeld onderaan een krantenpagina, maar groot nieuws in politiek Duitsland. Volker Kauder is immers niet de eerste de beste: al 13 jaar leidt hij de fractie – niemand deed hem dat in de Union voor. Zijn voorganger was… Angela Merkel. Kauder was al die tijd de steunpilaar in de machtsbasis van Merkel. Hij zorgde ervoor dat de fractie van CDU-CSU al die jaren in de pas liep en Merkel voluit steunde in haar beleid.
(Lees verder onder de foto.)
Dat er voor het eerst in 13 jaar een parlementair Kauder uitdaagde, was al nieuws, zelfs al ging het om de relatief onbekende financieel expert van de CDU, Ralph Brinkhaus. Merkel voelde zich voor de stemming genoodzaakt een naar verluidt emotionele oproep te doen om voor Kauder te stemmen, omdat zij zijn steun noodzakelijk achtte. Merkels kwelduivel Horst Seehofer, voorzitter van zusterpartij CSU, schaarde zich voor een keer volmondig achter Merkel en dus ook Kauder. Waarop een duidelijke meerderheid van de fractie de partijtop straal negeerde…
Dit is een moment van democratie. Dan maak je al wel 'ns een nederlaag mee
Uit alles blijkt dat Merkel - en Kauder, die zijn fractie zou moeten kennen - die openlijke uiting van verlies aan vertrouwen niet had zien aankomen. Voor de camera’s reageerde Merkel op haar bekende laconieke wijze: "Dit is een moment van democratie. Dan maak je al wel eens een nederlaag mee. Daar valt niets over goed te praten."
Het is op zich al ongewoon dat Merkel voor de tweede keer in minder dan een week zo openlijk toegeeft dat ze de zaken fout heeft ingeschat. Maar dit is niet zomaar een gewone nederlaag, die je incasseert en dan weer voortgaat, alsof er niets aan de hand is. Integendeel, de fractie geeft Merkel het duidelijke signaal: zo kan het niet verder. Want het mag duidelijk zijn dat die stemming niet, of zeker niet alleen tegen Kauder gericht was.
"Man schlägt den Sack, man meint den Esel", zeggen ze in het Duits. Vrij vertaald: de hond slaan om het baasje te raken. Een duidelijker signaal van weinig vertrouwen in de bondskanslier kan je moeilijk geven.
(Lees verder onder de foto.)
Brinkhaus deed er in de media alles aan om te zeggen dat zijn verkiezing niet tegen Merkel gericht is. Hij wil de CDU-CSU-fractie "meer een eigen gezicht geven" en "offensiever tegen de regering" maken, maar hij wil ook samenwerken. "Er is geen blad tussen Merkel en mij te krijgen", zei hij tegenover de ARD. Dat hij een vertrouwensstemming tegen Merkel moet organiseren, noemde hij op ZDF "blödsinn", onzin.
Toch is zeker dat het leven voor bondskanselier Merkel (nog) moeilijker wordt. Haar GroKo, "grote coalitie", is in feite al een kleine coalitie die na nog geen half jaar regeren al twee keer bijna struikelde. Dat ze nu nog meer rekening moet houden met leden van haar eigen partij die niet noodzakelijk meer haar wil als de juiste marsrichting beschouwen, maakt regeren alleen maar complexer. Merkels vleugels zijn nog meer geknipt.
In 1999 schreef een jonge CDU-politica een opgemerkte bijdrage in de Frankfurter Allgemeine Zeitung: "De partij (CDU nvdr.) moet leren lopen, moet erop vertrouwen dat ze in de toekomst zonder haar oude strijdros het gevecht met haar politieke tegenstanders kan aangaan". Die politica was Angela Merkel, dat oude strijdros was Helmut Kohl. Nog geen half jaar later was Merkel voorzitter van de CDU.
De verkiezing van de nieuwe fractievoorzitter gisteren maakt overduidelijk zichtbaar dat Merkel zelf het oude ros geworden is. Haar gezag en haar machtsbasis erodeert. Al is het einde van haar regering wellicht niet voor morgen, binnen haar eigen partij willen sommigen weer zelf stappen, liefst in een andere richting dan het "oude ros", dat onmiskenbaar op weg is naar de uitgang.