'De slimste mens' wordt beschuldigd van plagiaat, VIER zal beelden voorlopig niet meer verspreiden

VIER maakt er jaarlijks een erezaak van om de kandidaten van het nieuwe seizoen De slimste mens ter wereld met veel bombarie aan te kondigen. Dat gebeurde dinsdag met een reeks tekeningen waarin de kandidaten werden afgebeeld als sciencefictionfiguren. Dat zorgt intussen voor ophef in het scifi-wereldje.

De zender wordt namelijk beschuldigd van plagiaat. Een landgenoot verzamelde verschillende van die beelden en plakte er telkens een oudere, al bestaande tekening aan. De gelijkenissen zijn vaak treffend, zelfs stuitend. Neem nu het beeld hieronder, van journaalanker Annelies Van Herck. Het aansluitende pakje is nagenoeg identiek, qua vorm, kleuren en motief, tot zelfs details als de vorm van het pistool, de manier waarop de riem rond de heupen bengelt en de gespen van haar laarzen. Alleen de achtergrond verschilt.

Hetzelfde geldt voor de hagedisman die Dominique Van Malder, bekend van Radio Gaga, vertolkt. Het pak is identiek, net als de knots, de manier waarop zijn staart krult, de hamer aan zijn riem, enzovoort.  

Van Disney tot kleine freelancers

Die manier van werken zorgt voor een golf van protest op sociale media. Onze landgenoot Jens Claessens, senior concept artist bij een Canadese gameontwikkelaar, bond de kat de bel aan op Facebook. Hij telt zo'n 30 gedupeerde artiesten. Enkelen van hen hebben banden met of werken voor bijvoorbeeld Disney en Lucasfilm, dat tot 2012 de Star Wars-films maakte. Andere tekenaars zijn dan weer jonge freelancers, zoals Matthias De Muylder (24), concept artist & illustrator.

Van hem 'leende' VIER de illustratie die uiteindelijk werd gebruikt om Peter Van de Veire voor te stellen. Hij tekende het personage toen hij 18 was. "Ik begon toen maar net, de tekening is technisch niet supergoed. Maar dan heeft VIER die nog eens bijzonder amateuristisch bewerkt", klinkt het droog.

Toch voelt De Muylder zich gepakt. "Ik heb op mijn 18de beslist om hier vol voor te gaan. Ik zat twee jaar aan een stuk achter mijn computer, 16 uur per dag. Ik wou oefenen, beter worden en er mijn job van maken. Ik heb me kapot gewerkt om in het wereldje te geraken", zegt De Muylder. "Dan is het zuur als je werk zomaar wordt gebruikt, zonder medeweten, zonder vergoeding. Hadden ze me gecontacteerd en een kleine vergoeding betaald, dan was het meteen geregeld." 

VIER zelf reageert intussen sereen op de beschuldigingen. "We hebben de klachten gelezen, maar die mensen zelf nog niet gehoord. We nodigen hen uit om met ons rond de tafel te gaan zitten", zegt woordvoerder Kristof Demasure, die tegelijk sust en de campagne "duidelijk een parodie" noemt. Vorige week pakte Off Course, een designbureau uit Temse, op Facebook nog trots uit met zijn ontwerpen. VIER zegt nu dat de beelden in eigen huis werden gemaakt. Bij Off Course was niemand bereikbaar voor commentaar.

Plagiaat of parodie?

De zender besliste in de loop van deze middag om de bewuste beelden niet langer te verspreiden "omdat VIER belang hecht aan de mening van grafische artiesten". Toch is het toverwoord al gevallen: parodie. Dat drijft wel vaker boven bij dergelijke discussies. Denk maar aan de zaak tussen kunstenaar Luc Tuymans en fotografe Katrijn Van Giel. Zonder 'het proces in de media te voeren', zoals dat dan heet: valt de stunt van De slimste mens onder die noemer? Nee, vindt Matthias Dobbelaere-Welvaert van De Juristen, expert auteursrecht. 

"Wettelijk gezien moet een parodie voldoen aan twee bepalende factoren. Enerzijds moet de vermeende parodie duidelijk verschillen van het origineel. Anderzijds moet het ook een vorm van humor of spot bevatten. Is er een duidelijk verschil tussen de originelen en de VIER-campagne? Niet echt, maar je kan er nog over discussiëren", zegt Dobbelaere-Welvaert. "Maar met humor of spot heeft dit eigenlijk niets te maken. Al is het nog altijd een rechter die daarover moet oordelen. Die hebben misschien niet altijd het scherpste gevoel voor humor. Je weet dus nooit."