"Stuur Afrikaanse kunst terug", vragen Afrikaspecialisten

Volgens de ondertekenaars bevinden negen op de tien klassieke Afrikaanse kunstwerken zich buiten Afrika. Ze schitteren onder meer in het AfricaMuseum in Tervuren. Er zouden zich 500.000 stukken van Afrikaanse origine in Europa bevinden, waarvan 120.000 in de collectie van het museum Tervuren.

De briefschrijvers scharen zich achter de inspanningen van de ngo Conseil Représentatif des Associations Noires (CRAN). Die kreeg recent gehoor in een aantal landen. België mag niet achterblijven, stellen ze. Ze grijpen de heropening van het AfricaMuseum aan om de kwestie op de agenda te zetten. Ze eisen de teruggave van objecten, herstelbetalingen en willen dat het museum voorlopig niet open gaat. 

Volgens directeur van het museum, Guido Gryseels, is het geen optie om het museum later te openen. "Ik begrijp die vraag trouwens niet goed. Er worden twee dingen verward. Enerzijds zijn er collecties die afkomstig zijn van militaire rooftochten.", zegt de directeur. "Anderzijds zijn er stukken die legitiem zijn verworven. Men moet die discussie scheiden."

Volgens de directeur vormt vooral de collectie van militair Emile Storms een probleem. "Bij ons gaat het vooral om de collectie Storms, de collectie van een generaal die in opdracht van Leopold II naar Congo Vrijstaat trok. Hij heeft toen schedels teruggebracht naar België, en verschillende stukken geroofd. We zeggen in onze tentoonstelling uitdrukkelijk dat het om stukken gaat die verworven zijn bij zulke rooftochten."

De collectie Storms komt ook aan bod in de open brief. Volgens de briefschrijvers werd een van de schedels gebruikt voor "pseudowetenschappelijke presentaties over de superioriteit van het blanke ras". Er is volgens hen zelfs een strafprocedure mogelijk voor "wie stoffelijke overblijfselen van vermoorde personen verbergt."

"Er zijn 3 schedels uit de nalatenschap van Storms in de collectie van het Museum voor Natuurwetenschappen beland, samen met 650 andere schedels," laat directeur Camille Pisani weten aan VRT NWS. "Zij werden in 1965 vanuit het Africamuseum hiernaartoe gebracht. Die schedels worden niet getoond, maar zijn wel beschikbaar voor onderzoek." 

"We leren nu pas - beetje bij beetje - deze waardevolle collectie beter kennen, met dank aan de onderzoekers," zegt Pisani. Het museum koestert de collectie dan ook, omdat het stille getuigen zijn van ons verleden. Wanneer de menselijke resten worden teruggegeven aan mogelijke nazaten zullen ze onbereikbaar zijn voor verder onderzoek. Maar als directeur begrijpt ze tegelijk ook de vraag naar een teruggave.

"Het debat over de schedels uit Congo kan niet worden losgekoppeld van een breder debat over menselijke resten in onze musea en kerken," vindt Camille Pisani. "Er zijn relieken in onze kerken, Egyptische mummies in musea. Wat mag niet meer worden getoond? Wat moeten we teruggeven? Daar zou de werkgroep ook over moeten discussiëren." 

De directeur van het AfricaMuseum, Guido Gryseels, verbaast er zich ondertussen over dat bij de ondertekenaars van de brief geen vertegenwoordiger van het nationale museum van Congo zit. "Dat is onze gesprekspartner", geeft de directeur aan. 

"Ik wil graag rond de tafel zitten. We staan ook open om stukken terug te geven, als zich een legitieme eigenaar aanbiedt. Voor mij is dat het nationaal museum in Congo. Op dit moment is dat een utopie, want er is nog geen museum dat de stukken kan ontvangen. Men bouwt er momenteel een in Kinshasa (de hoofdstad van Congo, nvdr.). Dat gaat pas eind volgend jaar open. We hebben daar al contacten gelegd."

"Tussen 1976 en 1982 heeft het museum op vraag van de Belgische regering 114 etnografische objecten overgedragen aan het "Institut des musées nationaux du Zaïre" in Kinshasa. Van die 114 objecten zijn er daarna 87 gestolen uit het museum," stipt Gryseels nog aan.

"De vraag is voornamelijk om eindelijk een debat over de stukken te beginnen", zegt historica Heleen Debeuckelaere, die mee de brief ondertekende. "Het museum is al heel open geweest in dat debat", reageert de directeur van het museum. "We hebben vorige week nog een conferentie georganiseerd met het Egmontinstituut. Daar kwam dat onderwerp, samen met experten aan bod. Ik zat ook al samen met directeurs van grote musea in Rwanda en Senegal."

Buitenlandminister Didier Reynders vindt de opening van het museum een belangrijk moment voor het Afrikaans erfgoed. "De opening staat in het teken van uitwisseling en Afrikaanse betrokkenheid", zegt de minister. "Het gaat om meer dan alleen eigendom, het is belangrijk dat de Afrikanen toegang tot dit erfgoed hebben. Fysieke teruggave is maar één van de mogelijkheden."

AUDIO: herbeluister hier het gesprek met Guido Gryseels in "De ochtend".