"Slimste mens" beschuldigd van plagiaat, Vier noemt het parodie, maar verspreidt foto's voorlopig niet langer
Verschillende internationale kunstenaars noemen de campagne waarin de kandidaten van het nieuwe seizoen van "De slimste mens ter wereld" voorgesteld worden plagiaat omdat ze er hun eigen werk duidelijk in herkennen. Volgens Vier gaat het om een parodie, maar de zender wil wel samenzitten met de betrokkenen. De kandidatenfoto's zullen voorlopig niet meer verspreid worden.
Dinsdagochtend werden alle deelnemers van het nieuwe seizoen voorgesteld. Traditiegetrouw gebeurt dat met een ludieke campagne en niet gewoon met de foto's van de kandidaten. Voor deze editie werd de inspiratie gezocht in het universum van "Star trek" (voor het videofilmpje) en in de sciencefictionwereld in het algemeen voor de beelden van de kandidaten.
Tot zover geen vuiltje aan de lucht, tot Jens Claessens, een professionele concept artist bij een game-ontwikkelaar, op Facebook aangaf dat hij in de beelden wel heel duidelijk het werk van bevriende artiesten herkende. "Dus heb ik deze mensen gevraagd of ze toestemming hadden verleend, of betaald waren", zegt hij in een schriftelijke reactie van VRT NWS. "Dit bleek niet het geval te zijn."
"Plagiaat"
"Concept artists hebben een hechte online community", vervolgt Claessens. "We houden ervan om werk met elkaar te delen en van elkaar te leren. Ook omdat veel mensen als freelancer werken. Wij zien andere concept artists als onze collega’s en veel ervan zijn ook vrienden. Dus is het pijnlijk om te zien dat hun werk zonder toestemming gebruikt wordt. Verder hoop ik dat Vier een oplossing zoekt met de betrokken partijen."
Op sociale media werd het bericht van Claessens al snel gedeeld, waardoor ook verschillende, vooral internationale, artiesten zelf hun werk herkenden in de bewerkte beelden. Salvador Trakal, een van de getroffen kunstenaars, zegt in een reactie aan de website van Het Nieuwsblad: "Deze mensen hebben mijn creatie gebruikt en aangepast zonder mijn toestemming. Ook bij andere artiesten hebben ze beelden gemanipuleerd zonder hun medeweten. Niemand heeft één cent gezien."
Juan Nahuel Novelletto, een van de kunstenaars die zijn werk in de beelden herkenden, laat in een reactie aan VRT NWS weten dat hij "overweegt een klacht in te dienen". "Zij gebruiken mijn kunst voor commerciële doeleinden, ik heb mijn tijd en werk gestoken in iets dat zij nu van mij stelen, dus ik zou het wel appreciëren mochten ze mij betalen voor het gebruik ervan."
"Parodie"
"We hebben de klachten gelezen, maar we hebben die mensen nog niet gehoord", reageerde woordvoerder Kristof Demasure vanochtend al op het nieuws. "Uiteraard nodigen we hen uit om rond te tafel te zitten." Op de inhoud van de beschuldigingen wilde hij in eerste instantie niet ingaan.
Dinsdagnamiddag kondigde een extern bureau aan dat zij het ontwerp van de voorstelling van de kandidaten voor hun rekening hadden mogen nemen. Het bedrijf was vanochtend niet bereikbaar voor een reactie.
Later op de dag werden de verklaringen van Vier uitgebreid. "Het gaat om een campagne die volledig intern bedacht is", aldus Demasure. "Het is een campagne met een knipoog, het gaat om een parodie."
In de loop van de namiddag liet Kristof Demasure dan via Twitter weten dat de kandidatenfoto's voorlopig niet langer verspreid zullen worden "omdat Vier belang hecht aan de mening van grafische artiesten".
Op de Facebookpagina van Vier is het album over de kandidatenvoorstelling intussen verdwenen. Ook op de website van Vier zijn de beelden niet meer terug te vinden.
Plagiaat of parodie?
Volgens Marie-Christine Janssens, professor Intellectueel Eigendomsrecht aan de KU Leuven, is de "parodie"-piste het enige middel dat Vier op dit moment heeft, al spreekt ze zich niet uit over dit specifieke geval en benadrukt ze dat het aan een rechter is om te oordelen. Een parodie is een grappige nabootsing van een bepaald (bekend) persoon of van een (bekend) kunstwerk. Plagiaat is het overnemen van werk van iemand anders en dat laten doorgaan voor eigen werk.
"Een parodie kan een uitzondering zijn om geen auteursrechten te moeten betalen en om geen toestemming te moeten vragen", legt Janssens uit aan VRT NWS. "Er moet spot zijn of humor en er moeten duidelijke verschillen zijn met het origineel. Maar je moet er eerlijk gebruik van maken en hier hebben we te maken met een ietwat commerciële toepassing. Er is ook een morele component, je mag dit niet doen op een manier die de integriteit van het werk van de kunstenaars kan schenden. En dat is misschien nog wel de sterkste poot voor de auteurs."
Er is trouwens een verschil tussen een parodie op iets en een parodie met iets. "Bij een "parodie op" herken je het werk dat geparodieerd wordt", legt Janssens uit. Zo wordt in het campagnefilmpje voor "De slimste mens ter wereld" duidelijk verwezen naar "Star trek".
"Bij een "parodie met", een minder bekende vorm van parodiëren, gebruik je een werk voor een andere vorm van parodie." In dit geval zou die dan gemaakt kunnen zijn door het hoofd van de deelnemers erin te plaatsen. Volgens de professor blijft het wel de vraag voor een rechter of het hier om te beginnen de bedoeling was om te parodiëren.
"Auteursrecht claimen door te bewijzen dat werk origineel is"
De getroffen kunstenaars kunnen proberen hun auteursrecht te claimen door te bewijzen dat hun werk origineel is. "Dat is niet moeilijk", zegt professor Janssens. "Zij moeten kunnen aantonen dat ze zelf een intellectuele inspanning hebben geleverd en dat ze een persoonlijke stempel op het werk gedrukt hebben." Als dat het geval is, is het intellectueel eigendomsrecht van kracht. "De kunstenaar krijgt dan automatisch het recht om te zeggen dat niemand zijn of haar creatie mag gebruiken of aanpassen."
Volgens de professor kunnen de artiesten een onmiddellijke stopzetting van de campagne vragen en een schadevergoeding eisen. Vier had volgens haar dan ook beter toestemming gevraagd aan de artiesten en auteursrechten betaald. Ze denkt wel dat er nog een minnelijk akkoord onderhandeld kan worden.