Direct naar artikelinhoud
Geschiedenis

België geeft Rwanda toegang tot koloniale archieven

De laatste viering van de Belgische nationale feestdag in Rwanda in 1961.Beeld Belga

Alle archieven die België bij zijn vertrek uit Rwanda heeft meegenomen, zullen ter beschikking worden gesteld van het land. België heeft daarover een akkoord bereikt met de gewezen kolonie.

Documenten uit de tijd van de Duitse bezetter eind jaren 1800, administratieve archieven en politieke aktes van tijdens de Belgische koloniale periode, de archieven van het oude Belgische ministerie van Koloniën: alle dossiers die België heeft over Rwanda tot aan de onafhankelijkheid begin jaren 60, zullen binnenkort digitaal ter beschikking worden gesteld van het Afrikaanse land.

Die documenten zitten nu verspreid over verschillende locaties. Een deel bevindt zich in de rijksarchieven, een deel bij Buitenlandse Zaken, andere – vooral persoonsgebonden archieven – liggen bij het AfricaMuseum in Tervuren. Een stuk is al gedigitaliseerd, maar de hele schat aan archieven moet wel nog worden geïnventariseerd en voorzien van trefwoorden, zodat er makkelijk in kan worden gezocht.

Het is een werk dat wellicht twee jaar in beslag zal nemen en waarvoor minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo (Open Vld) 400.000 euro uittrekt. Zijn kabinet spreekt van een wereldprimeur: geen enkel andere gewezen kolonisator stelde zijn archieven al open voor een voormalige Afrikaanse kolonie. Het enige land dat al een gelijkaardige stap zette, is Nederland met Suriname.

Het belang van de overeenkomst tussen België en Rwanda valt moeilijk te overschatten, vindt directeur van het AfricaMuseum Guido Gryseels. "Rwandese wetenschappers hadden al toegang, maar dan moesten ze wel naar Brussel komen. Bovendien moesten ze zich door 11 kilometer aan archieven ploegen. Voortaan zullen ze van thuis toegang krijgen." De papieren archieven zullen in België blijven.

'Door deze samenwerking zullen Afrikaanse historici eindelijk hun werk kunnen doen'
Guido Gryseels, directeur AfricaMuseum Tervuren

Maar nog belangrijker, zegt Gryseels, is de impact die het openstellen van de archieven zal hebben op de Rwandese academische wereld. "Ik citeer graag de Nigeriaanse schrijver Chinua Achebe: 'Until lions have their own historians, tales will always glorify the hunter.' De Afrikaanse geschiedenis is quasi uitsluitend geschreven door blanken, omdat zij de documenten hadden. Door deze samenwerking zullen Afrikaanse historici eindelijk hun werk kunnen doen."

Minister De Croo benadrukt dat eveneens. "Het gaat niet alleen over de overdracht van documenten, ook van kennis. Dit is een bijzonder grote stap." Het project gaat in vanaf 1 januari 2019. In een eerste fase komen Rwandese archivarissen naar Brussel om de prioriteiten in de digitalisering en inventarisering aan te duiden en om te worden opgeleid. 

Herstelbetalingen

In een open brief die in De Standaard verscheen, vragen verschillende academici om ook de koloniale kunstschatten terug te geven aan de landen van herkomst. Geschat wordt dat 90 procent van de Afrikaanse klassieke kunstwerken zich buiten Afrika bevinden, zowat een half miljoen zouden zich in Europa bevinden. Het AfricaMuseum heeft er ongeveer 120.000.

Maar van een teruggave is momenteel geen sprake, zegt Gryseels. Ook omdat die vraag vanuit de Congolese of Rwandese overheden helemaal niet wordt gesteld. "Wat zij wel willen, is vrije toegang tot de stukken om ze ook bij hen tentoon te kunnen stellen. Daarover lopen al langer gesprekken."

In enkele buurlanden lopen momenteel debatten om nog verder te gaan. Nederland bood zijn excuses aan voor een militaire expeditie in Indonesië, Duitsland voor de genocide op de Herero-bevolking in Namibië. In beide landen woeden ook discussies over herstelbetalingen aan hun oude kolonies om de geleden schade te vergoeden. 

"Die discussies zijn vastgelopen, omdat de bedragen die Namibië en Indonesië eisen, astronomisch zijn", weet Gryseels. Meteen een reden waarom hij aanmaant tot voorzichtigheid bij het aanbieden van excuses voor het Belgische koloniale verleden. "Voor je het weet lopen ook hier de claims binnen. Ik heb ooit ontwerpteksten gezien van Amerikaanse advocatenkantoren die zich daarin specialiseren. Dat loopt in de miljarden."

De vraag is ook hoe correct zo'n herstelbetaling zou zijn, werpt professor emeritus en Afrika-expert Filip Reyntjens (UAntwerpen) op. "Hoeveel zou dat dan moeten zijn? Want de schade berekenen die je als kolonisator hebt berokkend is één ding, maar wat dan met alle infrastructuurwerken die België tijdens de koloniale periode heeft uitgevoerd in Rwanda, Burundi en Congo? En met de vele miljarden aan ontwikkelingshulp die we sindsdien in die landen hebben gepompt? Gaan we die dan verrekenen?"

'De schade berekenen die je als kolonisator hebt berokkend is één ding, maar wat dan met alle infrastructuurwerken die België tijdens de koloniale periode heeft uitgevoerd in Rwanda, Burundi en Congo?'
Afrika-expert Filip Reyntjens