Erdogan naar Duitsland om plooien glad te strijken, maar er wacht hem een koele ontvangst

Het officiële gedeelte van het tweedaagse staatsbezoek van president Erdogan begint vanochtend, maar de Turkse leider is al van gisterenmiddag in Berlijn. De man had amper een voet op het tarmac van de luchthaven Berlijn-Tegel gezet of daar dook het eerste protest tegen zijn komst al op. De organisatie Reporters zonder Grenzen kaartte de penibele situatie van journalisten in Turkije aan: "De Turkse president landt in Berlijn, in Turkije landen journalisten in de gevangenis." Daarmee is de toon gezet, de rode loper wordt voor Erdogan uitgerold, maar van harte is het niet. 

Dat is niet verwonderlijk. In Berlijn zijn ze nog niet vergeten dat Erdogan de Duitse bondskanselier Merkel beschuldigde van nazipraktijken. Gaskamers en concentratiekampen zouden goed bij haar beleid passen. Erdogan was begin 2017 woedend op Duitsland, omdat hij er geen campagne mocht voeren voor de Turkse Duitsers in de aanloop naar het referendum om de Turkse grondwet te wijzingen. Duitsland reageerde verbijsterd, Merkel noemde de uitspraken ‘onaanvaardbaar’. Excuses zijn er tot nu toe niet gekomen.

Dat was maar één incident in een lange lijst. Herinner u de diplomatieke rel nadat de Duitse komiek Jan Böhmermann Erdogan in zijn satirische televisieshow een ‘geitenneuker’ had genoemd. Het ligt Turkije ook zwaar op de maag dat Duitsland weigert om Turkse militairen en diplomaten uit te leveren. Duitsland gaf hen asiel, terwijl Turkije hen wil vervolgen na de mislukte coup tegen president Erdogan in 2016.

Dat Duitsland de Gülenbeweging - volgens Turkije de mastermind achter de poging tot staatsgreep - niet als terreurorganisatie wil erkennen, gaat er bij Ankara niet in. Berlijn is dan weer bezorgd over de harde reactie van Turkije, waarbij tienduizenden vermeende coupplegers in de gevangenis zijn beland. Ook tientallen Duitse staatsburgers zijn de voorbije jaren voor politieke redenen in de gevangenis beland. 

Er zit dus flink wat ruis op de lijn tussen Ankara en Berlijn. Die ruis wegnemen is het hoofddoel van president Erdogan. Vlak voor zijn afreis zei Erdogan dat hij de spanningen van de afgelopen tijd volledig achter zich wilde laten. Niet zozeer omdat hij plots al dat geruzie beu is, maar wel omdat hij Duitsland financieel en economisch nodig heeft.

Turkije zit momenteel in een grote financiële crisis -de lira verloor dit jaar al 40 procent van zijn waarde- en de Amerikaanse president Trump heeft economische sancties tegen het land afgekondigd. Als je weet dat Duitsland de grootste handelspartner van Turkije is en het EU-land met de meeste investeringen in het land, dan is het duidelijk waarom Erdogan voor het eerst sinds 2014 weer officieel in Berlijn neerstrijkt.

Ook omgekeerd heeft Duitsland baat bij verbeterde relaties. De Duitse regering wil absoluut dat de zogenoemde Turkijedeal behouden blijft. Kort samengevat houdt Turkije Syrische vluchtelingen in het land, in ruil geeft Europa (en Duitsland) miljarden euro’s als financiële compensatie. Niemand wil die deal opblazen. Met de ogen gericht op Idlib zal samenwerking in de toekomst nog nodig zijn. Mogelijk komt uit Idlib een nieuwe stroom vluchtelingen, eens de Syrische president Assad de aanval heeft ingezet op de Syrische provincie, de laatste grote regio die in handen is van Syrische opstandelingen. 

De Duitse president Steinmeier en bondskanselier Merkel hebben dus heel wat te bespreken met Erdogan. Die krijgt een staatsbezoek met de daarbij horende geplogenheden: een militaire erehaag en een staatsdiner op het presidentieel paleis. Voor de oppositie is dat te veel eer: een gewoon werkbezoek, zonder de grote ontvangst, was veel beter geweest, zei Christian Lindner van de liberale FDP. Lindner, en met hem heel wat andere uitgenodigde politici sturen hun kat naar het staatsbanket.

Cem Ozdemir, een  bekend groen parlementslid van Turkse afkomst en uitgesproken criticus van Erdogan, gaat net wel om "aan te tonen dat oppositie een integraal deel uitmaakt van onze democratie". Ook Angela Merkel zal er niet bij zijn op het staatsbanket – niets ongewoons laat ze weten – maar ze spreekt twee keer met Erdogan. Merkel heeft benadrukt dat ze moeilijke thema’s, zoals de mensenrechten en de Duitsers in Turkse gevangenissen zeker ter sprake zal brengen. Anders zullen de verwachte tienduizenden betogers haar daar onder het motto "Erdogan not welcome" wel aan herinneren. 

"We moeten met moeilijke partners" praten, vindt de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas. Volgens president Steinmeier is het bezoek geen teken van normalisatie, "maar het kan wel het begin zijn een dialoog". Een voorzichtige dooi zit er misschien dus wel in. Erdogan zal er wellicht alles aan doen om de gemoederen niet nog meer te verhitten. Naar verluidt zou hij daarom zaterdag ook geen toespraak geven, wanneer hij in Keulen de nieuwe centrale moskee opent, want ook daar zullen tegenstanders demonstreren.

Realpolitik is een Duits begrip, maar in gebruik niet exclusief voor de Duitse politici weggelegd.