Geert Noels: "Het Belgische energiedossier is Dexia in het kwadraat"

Vorige week vrijdag kondigde Engie Electrabel aan dat er in november maar één kerncentrale zal draaien. De zes andere liggen dan stil door onderhoudswerken of betonrot. Meteen dreigt ook het licht in ons land uit te gaan. Op maandag legde minister van Energie Marie Christine Marghem (MR) de volledige verantwoordelijkheid voor dat mogelijke stroomtekort bij Engie Electrabel. Ze was naar eigen zeggen 'gechoqueerd' dat het bedrijf beslist had om de kernreactoren Tihange 2 en 3 een half jaar langer dicht te houden voor onderhoud, waardoor ze deze winter op non-actief staan.

"Toen gisterenmorgen een anonieme Engie-medewerker bij RTBF getuigde dat zijn werkgever de problemen van betonrot al van in de jaren 90 bewust negeerde om onderhoudskosten te besparen, tweette Marghem bijna triomfantelijk: 'Teleurstellend om de gevolgen van chronische onderinvesteringen vast te stellen in bepaalde strategische sectoren, zoals de energiesector! Ik die geloofde dat veiligheid een prioriteit was!'

Econoom Geert Noels ziet het energieschouwspel met lede ogen aan. "Vier jaar geleden kopten de kranten al dat stroomstoringen mogelijk waren", zegt hij. "Die paniek van toen maakt de huidige gebeurtenissen nóg hallucinanter. Het is zelfs alsof er bewust wordt aangestuurd op het schokeffect dat een grote stroompanne oplevert. De redenering is dat zo de bevolking eindelijk wakker geschud zal worden. Alsof u en ik daar niet mee bezig zouden zijn. De anti-nucleairen willen met zo'n crisis duidelijk maken dat kernenergie geen betrouwbare bron is, de pro-nucleairen willen dan weer aantonen dat we zonder kernenergie de winter niet doorkomen."

De nakende stroomstoringen passen in een ideologische strijd?

Geert Noels: "Wie had tijdig moeten ingrijpen om dit scenario te voorkomen? Onze regeringen natuurlijk, met hun vier energieministers. Maar het is inderdaad uitgedraaid op een ideologische strijd. Op energievlak staan we voor enorme uitdagingen die er ons toe zullen verplichten soms onaangename keuzes te maken. We kunnen niet tezelfdertijd betaalbare energie nastreven, het nucleaire afbouwen, de CO2 doelstellingen nakomen én stabiliteit garanderen.

"Wie in een debat durft te zeggen dat kernenergie misschien kan helpen om de klimaatdoelstellingen te halen, wordt meteen verketterd. Want nucleaire energie is des duivels. Prima, maar elektriciteit uit enkel duurzame bronnen zoals wind en zon is alleen maar mogelijk als we heel ons netwerk slimmer maken en omvormen zodat we het ook kunnen beheren. Die investeringen zijn niet van de poes en zullen dus veel geld kosten. Alleen durven onze bewindslui daar niet open over te communiceren, omdat ze gevangen zitten in hun ideologische stellingenoorlog. 'Kernenergie is slecht en duurzame hernieuwbare energie is goed', luidt het adagium van velen. Ze vergeten rekening te houden met onze bestaande energiesituatie en verliezen gemakkelijkheidshalve uit het oog dat de Belgische gezinnen al een van de hoogste kostprijzen voor energie in Europa betalen.

"Alle politieke partijen zijn in het energiedebat in hetzelfde bedje ziek: ze denken selectief vanuit hun eigen hokje en denken niet goed na over de consequenties. Neem de op het eerste gezicht sympathieke maatregel van de regering om elektrische wagens te subsidiëren."

Klinkt goed, toch?

Ja, alleen zorgt dat voor een mattheuseffect waarbij de rijkeren bevoordeeld worden en de armeren benadeeld. Degenen die er al warmpjes inzitten, kopen nu allesbehalve energie-efficiënte elektrische auto’s van meer dan 100.000 euro. Mensen met een zeer bescheiden inkomen kunnen zich enkel een tweedehandsdiesel veroorloven. Die verbruikt een derde minder energie, maar stoot fijnstof uit, wat heel zwaar belast wordt. Daar mogen toch een paar kanttekeningen bij worden gemaakt? Natuurlijk zijn elektrische wagens gamechangers, alleen hebben de dure modellen lak aan zuinig energieverbruik. Zou het niet beter zijn als we eerst en vooral het zuinig omgaan met energie stimuleren? Het subsidiëren van zware auto’s past toch helemaal niet in zo’n energiepolitiek op lange termijn?"

Is er eigenlijk wel een energiepolitiek?

"Nee, en dat is net de kern van de zaak. In 2003 al besliste de paars-groene regering-Verhofstadt I tot de kernuitstap, maar er is nooit een plan gemaakt om die op lange termijn ook waar te maken."

Dat plan had er in 2003 al moeten liggen?

"Natuurlijk. Investeringen in energie lopen altijd op heel lange termijn. Het is bijna oktober; het is een beetje laat nu om een dreigend stroomtekort in november op te lossen. Ongeveer 30 procent van onze elektriciteit wordt op dit moment al geïmporteerd uit het buitenland. De capaciteit om dat nog te verhogen, is beperkt. Dat is niet meer dan het probleem verschuiven naar het buitenland en doen alsof daar alles clean wordt geproduceerd. Wat natuurlijk niet waar is."

Heeft Marie Christine Marghem de brute pech dat zij aan het einde van een lange energielijdensweg zit?

"Zij betaalt zeker gedeeltelijk de prijs voor het feit dat vijftien jaar geleden de kernuitstap werd beslist en dat toen ook Electrabel en zijn centrales in handen kwamen van het Franse Suez, het huidige Engie. Niemand was nog verantwoordelijk en Engie Electrabel kon beslissingen nemen waarvan we ons kunnen afvragen of ze in het belang van de Belgische bevolking waren. Denk maar aan het gebrek aan investeringen in hun centrales."

Het is toch te begrijpen dat een bedrijf minder investeert in centrales waarvan ze jaren geleden al te horen gekregen heeft dat ze dicht moeten?

"Zeker. Eerst wordt met de fanfare voorop rondgebazuind: 'We stappen uit kernenergie.' Vervolgens wordt voortdurend aan de uitbater gevraagd: 'Verleng de levensduur van je centrales nog maar even.' Natuurlijk is het een beetje wrang dat Marghem de zwarte piet nu naar Engie Electrabel doorschuift. Maar het is ook zeer verontrustend dat er maar een beperkte controle blijkt te zijn op wat er zich binnen die kerncentrales afspeelt. Gisteren was er die anonieme medewerker die getuigde over het betonrot, maar ook het FANC, de nucleaire waakhond, lijkt ongerust te zijn over de veiligheid. Herinnert u zich nog de sabotage van Doel 4 in augustus 2014? Tot vandaag weten we niet wat er toen precies gebeurd is. Misschien was die actie óók ideologisch gestuurd.

"Dan is er de prijs voor de opslag van nucleair afval. De schattingen van de kosten lopen ontzettend uiteen. Het enige zekere is dat het over miljarden euro’s gaat. Heel het Belgische energiedossier is Dexia in het kwadraat. Blijkbaar draagt niemand daar verantwoordelijkheid voor."

Is de manier waarop wij energie aanpakken symptoom van een hardnekkige ziekte?

"Zonder twijfel. We hebben de voorbije twintig jaar al onze dossiers met een lange termijn zo aangepakt, denk maar aan pensioenen, de begroting, mobiliteit. Er is nooit een beleid gevoerd dat rekening houdt met de lange termijn. Nooit.

"Nederland is minder afhankelijk van kernenergie, maar meer van aardgas. Het grote verschil met ons is dat onze noorderburen een waterdicht plan uitgerold hebben voor hun overgang naar duurzame energie. De Nederlandse bevolking weet ook perfect hoeveel die transitie hen de volgende tien jaar zal kosten. Dat plan overstijgt verschillende regeringscoalities en vertrekt vanuit een veel gezondere begrotingssituatie dan de onze. Nederland heeft financiële ruimte voor grote investeringen."

Is ons probleem niet dat door de verschillende staatshervormingen de macht versplinterd geraakt is? Denk maar aan de vier energieministers.

"Dat is een drogreden: de voornaamste beslissing over de kernuitstap werd federaal genomen. Natuurlijk maakt onze staatsstructuur het er niet eenvoudiger op, maar in Nederland hadden de provincies in het transitiedebat ook heel wat in de pap te brokken. De roadmap van Nederland voor de energie-overgang is minstens even complex als de Belgische. Alleen is er bij onze noorderburen een gevoel voor verantwoordelijkheid. Hier niet: wij zwartepieten liever. Ik kan me echt niet van de indruk ontdoen dat heel deze energiecrisis door verschillende spelers gewild is, al was het maar om zo hun gelijk te kunnen halen."

Maar als u gelijk hebt en deze energiecrisis 'gewild' is, getuigt dat toch van een ontstellend cynisme?

"Het is ook heel cynisch. In het pensioendebat kun je toch hetzelfde patroon bespeuren? Verschillende pensioenministers zeiden de voorbije jaren: 'Het pensioenstelsel is failliet.' Veel cynischer kan je als verantwoordelijkheid dragende bewindvoerder toch niet worden?"

"Neem de instortende tunnels in Brussel: dat is ook zo’n passief getolereerd probleem. Sommige politici willen daarmee een statement maken dat de auto niet in de hoofdstad thuishoort. En misschien zouden de auto's inderdaad beter helemaal uit de stad geweerd worden. Alleen moet je dan de tunnels niet laten instorten, maar investeren in een autovrije toekomst. Wat voor strategie is dat nu om eerst een stad te laten verrotten en vervolgens te zeggen: 'Nu gaan we aan een toekomstproject bouwen?'"

Zijn de instortende tunnels niet gewoon het gevolg van een acuut gebrek aan geld?

"Er vloeien voldoende middelen naar Brussel. Voor infrastructuurwerken kan trouwens gemakkelijk geleend worden, want dat zijn investeringen op lange termijn. Brussel zou net als Londen ook een 'congestion tax' kunnen invoeren. Behalve voor de Liefkenshoektunnel is er in dit land nooit een beleid ontwikkeld om via tolheffingen infrastructuurwerken te financieren. De Liefkenshoektunnel werd geen groot succes omdat alle andere tunnels en wegen 'gratis' bleven. Een van de gevolgen is dat we nu met een erbarmelijke infrastructuur zitten waarop we met zijn allen een groot deel van de dag staan aan te schuiven. Politici zijn bang om rekeningrijden of tolheffingen door te voeren omdat ze zogezegd de burger niet extra willen belasten. Ze vergeten dat stilstaan in de file ook een zware kostprijs heeft. Die wordt onder andere betaald door bedrijven wier mensen niet op tijd op de werf of op kantoor geraken."

Ontbreekt het aan een langetermijnvisie?

"Dat er iets grondig mis is met onze infrastructuur, kan moeilijk ontkend worden. Wie met de auto de grens met Nederland over rijdt, voelt het verschil meteen. De Nederlandse autosnelwegen nemen minder plaats in, maar zijn veel efficiënter. Ze zijn slimmer, maar ook zuiniger ingepland. Want het uitgangspunt is daar altijd: er mag niet gemorst worden met de publieke middelen. In vergelijking met Nederland is onze ruimtelijke ordening pure chaos. Dat maakt efficiënt en slim plannen veel moeilijker, maar dat wil niet zeggen dat we bij de pakken moeten blijven zitten. Wat houdt ons tegen om een langetermijnvisie te ontwikkelen op meer dorpskernen, minder lintbebouwing, een ander soort wegen?

“Bij de start van Oosterweel droomden sommige politici van hun naam op een nieuwe grote brug. Ze wilden een landmark, terwijl zo’n brug in de eerste plaats een betaalbare, toekomstgerichte oplossing moet zijn voor een mobiliteitsprobleem. In plaats van een prestigieus mastodontproject volstaan soms kleinere verstandige ingrepen die ongevallen voorkomen en de doorstroming bevorderen. Supergrote projecten zoals Oosterweel roepen vanzelf veel meer weerstand van actiegroepen op. Het gevolg is dat het jaren kan duren vooraleer alles vergund is. Ondertussen ettert het mobiliteitsprobleem voort. Onze politici moeten minder ideologisch denken en meer bruggen naar elkaar bouwen.

"Het totaal ontspoorde Oosterweel-dossier is op een fantastische manier ontmijnd door intendant Alexander D'Hooghe. Als een bij zoemde hij van actiegroep naar beleidsvoerder. Hij verzamelde alle ideeën en bezwaren, en distilleerde daar een werkbaar plan uit. Waarom schakelen we voor ons energiebeleid ook niet zo'n intendant in? Hij of zij kan zo op korte termijn al de meest prangende problemen oplossen. Misschien moeten ook onze ministers meer intendant worden, hun ideologie opzijzetten en werkbare oplossingen zoeken."

Is België een failed state?

"'We are kicking the can down the road', we sjotten de problemen gewoon wat verder. Dat zie je trouwens ook in de rest van Europa. Enkel de Scandinavische landen, Nederland, Zwitserland, Singapore en planeconomieën als China denken op lange termijn. De kloof tussen ons en Nederland wordt enorm groot. De pensioenen van onze noorderburen zijn veiliggesteld, zij hebben een begrotingsoverschot en hun mobiliteit is in orde. Terwijl hun uitdagingen minstens even groot zijn. Ook zij kampen met vergrijzing en met de gevolgen van de klimaatverandering. En dan te bedenken dat België er ooit beter voorstond. Nederland is nu écht een gidsland; we moeten daar niet lacherig meer over doen."