'Britse Belgen' over de brexit: "Die brexit, dat is alsof je lief het met je uitmaakt"

Jeroen Sourbron (44), verkoopsdirecteur softwarebedrijf, Egham

Al twaalf jaar woont Jeroen Sourbron nabij Londen. Wanneer we hem spreken is hij net in Lissabon, een van de vele Europese steden waar hij als verkoopsdirecteur van een softwarebedrijf regelmatig naartoe reist. Omdat het Britse pond is gedevalueerd tegenover de euro, zijn de reisjes naar het continent intussen al ruim een vijfde duurder geworden,

Aan de keukentafel leidde de brexit al tot pittige debatten. “Mijn Britse vrouw heeft namelijk ‘Leave’ gestemd”, zegt hij. “Ze werkt in de agrarische sector en stemde voor de brexit omdat ze vond dat Engelse boeren door EU-subsidies te veel gemotiveerd worden om hun land braak te laten liggen. Zoals zij had iedereen verschillende motieven. Alleen dacht niemand aan de complexe gevolgen waarmee we nu te maken krijgen. Zoals Trump een muur wil bouwen tussen de VS en Mexico, stemden de Britten voor een virtuele muur in het Kanaal.”

Sourbron neemt nu geen risico’s. "Zowel ik als mijn kinderen vragen Britse paspoorten aan. Dat zal ons 4.000 pond (4.490 euro) kosten, maar we hebben het ervoor over."

“In mijn omgeving merk ik intussen dat de meeste mensen niet genoeg beseffen wat de impact kan zijn, zeker als er geen brexit-deal komt. Zonder akkoord zal het VK met 64 landen aparte handelsakkoorden moeten afsluiten, je moet je dat voorstellen! Ondertussen zullen importeurs uit die landen hoge douaneheffingen moeten betalen, wat vooral de kmo’s hard zal treffen. Zo kennen we een dame die hier handtassen en schoenen importeert uit Zuid-Europa. Zij riskeert nu 14 tot 24 procent invoerrechten te moeten betalen.

“De Britten kozen voor Leave om de controle terug te krijgen, maar stortten hun economie in onzekerheid. Ook mijn bedrijf wacht af wat de toekomst brengt.”

Elisabeth Michielsens (53), hoogleraar sociologie, Londen

Bij Elisabeth Michielsens, als hoogleraar sociologie verbonden aan de Londense Westminster Business School, komt de geplande brexit hard aan, al is dat meer om emotionele dan economische redenen. “Toen ik hier in 1994 kwam wonen, had ik nooit het gevoel dat ik naar een andere cultuur was verhuisd. Ik voelde me meteen deel van dezelfde gemeenschap. Brexit sloeg dat beeld aan diggelen. Plots maakte ik niet langer deel uit van dezelfde familie. Het was zoals een scheiding. Dat gevoel ben ik nog altijd niet kwijt, ook al nam ik begin dit jaar de Britse nationaliteit aan naast mijn Belgische.”

De dubbele nationaliteit nam Michielsens meer aan vanuit het hoofd dan het hart: “Op een dag werd ik plots naar de personeelsdienst geroepen omdat ze mijn Belgische paspoortgegevens nodig hadden. Daarna durfde ik niet langer te wachten, uit vrees hogere lasten of sociale zekerheid te moeten gaan betalen. Ik ben eigenaar van een appartement en hou van mijn baan. Ik wil niet dat mijn persoonlijke toekomst beslist zal worden door politieke spelletjes.”

Voor haar Britse paspoort moest ze zich wel nog bewijzen. “De hele procedure kost toch om en nabij de 1.300 Britse pond (1.122 euro). Je moet het Life in the U.K.-examen afleggen, waarbij je 80 procent moet halen om te slagen. Ze stelden multiple-choicevragen die zelfs mijn Engelse vrienden niet correct konden beantwoorden. Zo moest ik antwoorden hoeveel leden een jury telt in Noord-Ierland en Schotland. Gelukkig kun je wel voorbereidende boekjes van buiten leren. Wie niet slaagt, mag ook nog herkansen.”

Ondanks haar nieuwe paspoort voelt Michielsens zich nog niet op haar gemak. “Mijn grootste zorg is mijn academische. Ik werk grensoverschrijdend. Al meteen na het referendum werden de Europese routes om geld op te halen moeilijker. Deze financiering dreigt nu helemaal op te drogen. Veel van mijn studenten komen ook uit de EU. Hun aantallen zullen afnemen, wat negatieve gevolgen kan hebben voor het personeel.”

De brexit is intussen niet uit het nieuws te branden “maar er wordt weinig nieuws gezegd”, stelt ze vast. In een nieuw referendum gelooft ze niet meer. “Welke vraag zal men dan stellen? De uitslag zou voor nog grotere chaos zorgen, want er zal altijd een groep ontevredenen zijn. Zoals het er nu voor staat, vrees ik dat ze in maart zonder akkoord uit de Unie gaan crashen, en dat men dan via de achterdeur akkoordjes moet zoeken.”

Intussen zegt ze met lede ogen te hebben gezien hoe de houding van de Britse samenleving tegenover buitenlanders is veranderd. “Er was al een verschil. Ik rekende de Britten altijd bij Europa, zij spraken over het continent als ‘iets anders’ maar niet negatief. Dat is nu wel zo. In groepsverband hoor je mensen nu openlijk praten over migratie als iets slecht. Ik woon zelf in een heel diverse wijk in Islington en voel de sfeer daar omslaan. Plots vraagt iedereen me: ‘Waar kom je vandaan?’ Daar dacht ik vroeger eigenlijk nooit over na, want ook al ben ik Belg, ik ken hier eigenlijk geen andere Belgen.”

Moranenn Steverlynck (25), actrice, Londen

“Hoe meer drama ik kan spelen op de planken, hoe minder er is in mijn leven”, zegt Moranenn Steverlynck, “maar de voorbije twee jaar zijn door de brexit wel érg moeilijk geweest”.

Alles leek in de plooi te vallen voor Moranenn. Ze studeerde eerst rechten in Gent en trok vervolgens naar de VS om daar aan de befaamde American Academy of Dramatic Arts in New York theaterstudies te volgen. Omdat het Europese theatermekka in Londen ligt, besloot ze in 2016 te verhuizen.

“Wist ik toen veel dat de Britten zouden stemmen om drie maanden later uit de EU te stappen?”, zucht ze. “Ik kwam naar Londen met de droom om hier mijn eigen theatergezelschap op te richten maar dat lukt niet omdat ik door brexit geen sponsoring meer kan vinden.” Zelfs voor een gewone rol is het nu knokken. “Het is eigenlijk zo goed als onmogelijk geworden om hier te overleven als beginnende Europese artiest. De productiehuizen zijn altijd in de wolken om iemand van een New Yorkse academie te zien, maar als ze dan horen dat ik eigenlijk Belgische ben is het een ‘no go’. Ze zeggen niet te weten wat er zal gebeuren met arbeidsvoorwaarden, en huren Britse mensen in.”

Vandaag werkt Moranenn noodgedwongen als barvrouw in een fine dining restaurant in de toeristische trekpleister Covent Garden. De keuken is uitstekend – “de kok is een oud-collega van Jamie Oliver” – en de collega’s zijn sympathiek – “90 procent is Europeaan” – maar het loon is naar Belgische maatstaven een lachertje. “Ik verdien nu 8,50 pond (9,56 euro) per uur. In het VK is het minimumloon 7,83 pond per uur.” De pond verliest dan ook nog eens terrein tegenover de duurdere euro.

De onduidelijkheid over het soort brexit zorgt voor enorme onrust in de restaurantsector, zegt ze. “Het is totaal onduidelijk of wij na de brexit meer belastingen gaan moeten betalen dan Britse werknemers. Premier May zegt de dag zus, de andere dag zo. Wat de bestuurders niet inzien, is dat de meerderheid van de horecasector in Londen draait op laagbetaalde Europeanen. Als zij moeten vertrekken, zullen veel zaken failliet gaan, inclusief bekende fastfoodketens waar acht op de tien werknemers nu uit Oost- of Zuid-Europa afkomstig is.

“De politici beseffen in hun ivoren toren niet dat de Europeanen in Londen de jobs doen die Britten niet willen doen. Ik besef nu pas wat het is om als migrant te worden behandeld. Ik heb nog geluk, omdat ik een blanke 25-jarige vrouw ben, maar ik ken ook briljante studenten uit Bangladesh die in keukens keihard werken om hun doctoraat aan de universiteit te betalen. Daar wordt echt op ze neergekeken. Racisme, of racistische uitdrukkingen, worden sinds de brexit-onderhandelingen meer getolereerd.

“Gemeenschappen zijn door de brexit ook meer in zichzelf gekeerd, merk ik. Londen blijft gelukkig ook zichzelf, een metropool waar iedereen de kledij kan dragen die men wil. Ik hou daarom wel van het idee die ik af en toe hoor bij bankiers uit de City die naar ons restaurant komen, dat Londen als stadsstaat een EU-gebied moet blijven. Ergens hoop ik ook nog op een welgemeende fuck you van de bevolking tegenover de brexit.

“Op een dag maak ik over mijn ervaringen hier nog wel eens een theaterstuk. Ik blijf geloven dat ik een podium zal vinden waar ik gelukkig ben.”

Marijke Andries (36), taalleerkracht, Bracknell.

“We zijn toch wel elke dag over de brexit bezig – ook de Britten. We zitten een beetje op een rollercoaster. De ene dag hoor je dat er geen deal met de EU zal worden gesloten, de volgende dag beloven ze een nieuw referendum of misschien verkiezingen. Tja. Het is genoeg geweest. Het is tijd dat er knopen worden doorgehakt.”

Marijke Andries (36) is al zeven jaar taalleerkracht aan een internationale school, nabij Reading. Over haar verblijfsstatus maakt ze zich weinig zorgen omdat ze volgende zomer met haar Britse partner huwt. Ongerust is ze wel over de toekomstige jobmarkt. “Ik doceer Engels aan scholieren die een andere taal spreken, vooral kinderen van expats. De inschrijvingen dalen nu al. Veel buitenlandse bedrijven stoppen ermee om gezinnen van hun expats over te brengen. Dikwijls komt een werkende ouder alleen voor zes maanden en vertrekt dan weer.

“Ook verhuizen er al internationale bedrijven uit de Londense City naar de EU. Onlangs werden enkele kinderen ingeschreven maar een paar maanden later moesten ze met de papa naar Duitsland verhuizen.”

Verhuizen wil ze zelf ook; met haar partner zoekt ze een koopwoning in de streek, maar de brexit gooit roet in het eten. “Het was al een moeilijke markt, maar sinds het referendum worden er in onze buurt nauwelijks huizen te koop aangeboden, door de onzekerheid. Het zijn alleen nog mensen die dringend moeten verkopen en dat zijn niet altijd de beste eigendommen. De markt is opgedroogd, dus zijn woningen peperduur. Lenen is voorlopig geen probleem, maar ook de rentevoeten kunnen wijzigen na de brexit.

“Het ergste vind ik dat de sfeer tegenover buitenlanders zo is verhard, zelfs in het multiculturele Londen. Er lijkt iets gekraakt. Je hoort veel meer extreme uitlatingen over migratie dan vroeger. ‘Het is niet persoonlijk tegen jou als Belg hoor’, zeggen gesprekspartners dan, maar ze begrijpen niet dat wij ons verbonden voelen met alle Europeanen.

“Stiekem hoop ik nog op een nieuw referendum over het EU-lidmaatschap, al vrees ik dat het bij wishful thinking zal blijven.”

Brit Deckers-Beckers (61), secretaresse, Woking.

Geen Britsere Vlaamse dan deze Vlaamse die Brit heet, want ze woont al 25 jaar met haar echtgenoot en twee kinderen in het graafschap Surrey, in het zuidoosten van Engeland. Daar werkt ze op een secretariaat.

Als voorzitter van de stichting Vlamingen in de Wereld gaf ze zich na de brexit meteen op om contactpersoon te zijn voor het UK Border Agency, de Britse immigratiedienst. “Daar ben ik intussen mee gestopt,” zegt ze, “want de informatie die ze doorspelen verandert voortdurend. Het brexit-proces is onoverzichtelijk geworden. Nu denk ik: we wonen hier al zo lang, betalen altijd onze belastingen op tijd, het komt wel goed.”

Brit heeft momenteel andere dingen aan het hoofd. “Ik volg een kankerbehandeling in het ziekenhuis. Het grootste deel van het medische personeel zijn er buitenlanders, zowel de artsen als de verpleegkundigen. Die zullen ze na een brexit toch niet zomaar op straat zetten? Ook het kankeronderzoek wordt hier heel vaak uitgevoerd door buitenlanders. Niemand weet nog hoe ze met hun verblijfsvergunningen en buitenlandse beurzen zullen omgaan.”

Haar zoon worstelt intussen met de kafkaiaanse Britse administratie. “Hij groeide hier op, maar werkt en woont in Qatar met een Nederlandse vriendin. Toch blijft dit zijn thuis. Alleen beantwoordt hij door zijn periodes van afwezigheid niet automatisch aan criteria voor permanent verblijf. Nu moet hij een verzoeksdocument invullen van 60 pagina’s. Te gek voor woorden.

“Intussen zegt mijn buurman, een man van 90, dat het goed is dat Engeland uit de EU verdwijnt… Veertig jaar geleden leerde ik in het middelbaar over de Splendid Isolation van dit eiland. Zulke mensen leven daar nog altijd in. Alleen de stedelingen hier beseffen wat Europa voor hen betekent.”

Kim Notman (44), transportondernemer, Hull.

“Ik herinner me nog de tijd dat ik als kind met mijn vader achterop zijn brommerke meeging om douanedocumenten te laten afstempelen in de haven. Ik kan me dus voorstellen wat het na een brexit gaat worden in de havens: veel files maar ook boeiend, dat zeker (lacht).”

Als kind van een Schotse vader en een Belgische moeder groeide Kim Notman op in de transportsector. Vandaag is hij zelf CEO van Middlegate Europe, een logistiek bedrijf met 33 miljoen euro omzet; 80 werknemers in België en 86 in het VK; 100 vrachtwagens; 250 trailers; en 50.000m² magazijnen in Zeebrugge, Luik en het Britse Hull, waar hij sinds 2011 in de buurt woont.

“Voor een logistiek bedrijf als het onze, dat onder meer luchtvaart- en auto-onderdelen, maar ook farmaceutische producten vervoert, probeer ik nu vooral naar de opportuniteiten na een brexit te zoeken”, zegt hij. “Omdat het voor veel ondernemingen moeilijker zal worden om producten te verzenden, zullen ze specialisten nodig hebben die in de haven hun producten zo snel mogelijk inklaren bij de douane, zoals vroeger, maar dan gedigitaliseerd. Wij gaan die dienst proberen aan te bieden binnen ons bedrijf. De brexit zal alleen slagen als er goede communicatie is met douane en rederijen, zodat er zo weinig mogelijk kilometerlange files zullen zijn aan de havens.”

Maar Notman vreest met de huidige stand van onderhandelingen voor verkeersellende. “In Zeebrugge zou het nog moeten meevallen omdat we daar al ver staan inzake automatisering, veel losse trailers worden ingescheept, en België al extra douanebeambten aanwerft. In Calais, Dover en Folkestone daarentegen zijn ze er niet klaar voor. “Eurotunnel heeft al een experiment gedaan waarbij men het vrachtverkeer tijdelijk vertraagde om het effect te bekijken, maar moest na drie kwartier op politiebevel stoppen omdat de wegen volledig aan het dichtslibben waren. We voelen ook dat de klanten niet klaar zijn. Ze worden nu pas wakker, door het risico op een harde brexit.

Toch gelooft hij in een oplossing. “In de tijd van mijn vader was er douane én goeie business. Het havenpersoneel moet dan wel tot het uiterste gaan. Je hebt flexibele mensen nodig die hun uiterste best doen om de trailer met gedeclareerde goederen aan boord van de ferry te krijgen. En het zal geld kosten, tot vijftig euro extra per document. Ik zie de tijd van vroeger helemaal terugkeren.

“Mijn medewerkers maken zich wel zorgen, vooral de jongeren, omdat het leven duurder en moeilijker kan worden. In Hull en omgeving stemde een meerderheid Leave maar een brexit heeft een veel bredere impact dan ze dachten. Ik hoop dat de Britse en Europese politici nu hun gezond verstand gebruiken. Het moet beter dan vandaag. Nu blijven de bedrijven in de kou staan, want er is geen rechtszekerheid meer.”

Michel Vanhoonacker (49), voorzitter Belgisch-Luxemburgse Kamer van Koophandel (BLLC), South Cave.

Van chocolatier Pierre Marcolini tot biotech-start-ups uit ons land: ze vonden allemaal hun weg in het Verenigd Koninkrijk via Michel Vanhoonacker (49) en de Belgische Kamer van Koophandel in het VK, die hij voorzit. Zelf nog actief in de vastgoedsector woonde hij al in Bristol, Manchester, Londen en nu in South Cave, East Yorkshire. Na meer dan 25 jaar verblijf kwam de keuze voor een brexit bij hem dan ook aan als een kaakslag.

“Het blijft zeer onaangenaam. Dit voelt alsof je lief het met je uitmaakt. Ik ken Europeanen die hier de rest van hun leven wilden uitbouwen maar intussen al zijn vertrokken. Ik ben er een tijdje niet goed van geweest, maar – mijn vrouw is Britse – mijn kinderen gaan hier naar school. We blijven, want we houden van dit land en willen optimist blijven.”Vandaag is Vanhoonacker vooral realist. “Wat er ook gebeurt, we zetten eerst een stap achteruit. Zelfs met een vrijhandelsakkoord zal het slechter zijn dan met de voorwaarden van het EU-lidmaatschap. Als de zakenwereld zou mogen beslissen, dan was er nu al een akkoord, maar dit dossier is té politiek geladen. Zelfs ‘no deal’ is nu mogelijk.”

Belgische bedrijven zijn volgens hem voorbereid op een worstcasescenario waarbij hoge import- en exportheffingen van de Wereldhandelsorganisatie zouden gelden, al zijn klappen makkelijker te verteren voor grote dan voor kleine spelers.

 “Bedrijven in de voeding zouden het meest afzien. Chocolade-exporteurs uit België kunnen dan aankijken tegen Britse importheffingen van 18 procent. Dat zou een ramp zijn. Supermarkten waaraan ze verkopen, zouden dan weleens lokaal of elders alternatieven kunnen zoeken.”

Vanhoonacker vindt dat we vooral op langere termijn moeten kijken, om te relativeren. “België drijft al meer dan 1.000 jaar handel met de Britse eilanden, waarvan slechts 40 in de EU. Er is altijd handel geweest. Er zal altijd handel zijn. We zijn creatief genoeg. Ook de Britse economie kan tegen een stootje. Zo is de werkloosheid nu zeer laag en ook de huizenmarkt handhaaft zich.”

Het ergst vindt hij dat de verhoudingen tussen Europeanen en vele Britten veranderd is. “Een van onze buren is een weduwnaar, die regelmatig bij ons kwam eten. Maar na het referendum zei hij ons dat we hem niet meer moesten uitnodigen…

“Veel Leave-stemmers zijn helaas gebrainwasht. Dertig jaar lang kregen ze te horen dat alles de schuld was van de EU. Nu denken ze dat de VS hen uit het moeras gaan helpen. Ze zullen nog schrikken, vrees ik, als de gebraden kip plots verdubbelt in prijs.”

Ben De Smit (66), Vlaams economisch vertegenwoordiger in het VK, Londen

Het Verenigd Koninkrijk was in 2017 met 27,88 miljard euro Vlaanderens vierde exportmarkt, goed voor 8,79 procent van de totale Vlaamse export. Ben De Smit, de vertegenwoordiger van het agentschap Flanders Investment & Trade (FIT), is daarom “zeer teleurgesteld” over de brexit.

Samen met de Vlaamse exportbedrijven balanceert hij tussen hoop op een zachte brexit, waarbij de Britten deel blijven uitmaken van de douane-unie, en vrees voor een harde uitstap mét zware heffingen. “We stellen vast dat de Vlaamse exporteur steeds grondiger anticipeert op een harde brexit. Hete hangijzers zijn importtarieven en personeelsproblemen ten gevolge van het terugschroeven van het vrij verkeer van werknemers. Wat onderschat wordt, is dat de koopkracht van de Brit weleens zou kunnen dalen. Komt daarbij nog een mogelijke daling van het pond tegenover de euro… Dan zouden onze Vlaamse exporteurs weleens een ‘double whammy’ kunnen krijgen.”

Zijn grootste bezorgdheid is dat Europese jongeren minder contact met elkaar zullen hebben. “Jonge Vlamingen, vlot Engelstalig, komen nu zonder belemmering of administratieve rompslomp in het VK werken. Ze beschouwen de stap naar Londen even makkelijk als de stap van Antwerpen naar Leuven. Een extra barrière kan afgestudeerden weerhouden om hier enkele jaartjes ervaring op te doen. Het is erg spijtig dat die jongerenmobiliteit het slachtoffer zal worden. Ook de samenwerking tussen onderzoeksinstellingen en universiteiten dreigt op een lager pitje te komen staan.”

Desondanks adviseert De Smit ondernemingen om positieve kanten te zoeken. “Je kunt de crisis ook zien als een opportuniteit, dus waarom geen Brits bedrijf overnemen? Een sterke euro kan dit proces vergemakkelijken. Zo deed koffieproducent Miko onlangs een overname in het VK. Ook merk ik dat Belgische start-ups ondanks alles de stap naar het VK blijven zetten omdat ze er toegang hebben tot kapitaal, talent, netwerk en kennis. Dit uitgebreid ecosysteem blijft een niet te ontkennen pluspunt.”

De Smit woont zelf al 14 jaar in het Verenigd Koninkrijk. Binnenkort gaat hij op pensioen. Zijn echtgenote, ook Belgische, en hij twijfelen nog of ze zullen blijven of niet. “We zouden de sterke band die we opgebouwd hebben met de Britten en het VK niet willen verliezen. Maar ja, het is afwachten welke verblijfsmogelijkheden er na de brexit zullen zijn.”