Hoe de Amerikaanse dominantie bij de Nobelprijzen op de terugweg is
Vanaf volgende week worden de winnaars van de Nobelprijzen 2018 bekendgemaakt. Het is niet makkelijk te voorspellen wie de felbegeerde prijzen in de wacht zal slepen, maar wat wel vaststaat: de Amerikanen zijn op hun retour.
Het leek soms op een schaatskampioenschap. Zoals die podia geheel oranje kunnen kleuren, zo waren er jaren dat bijna alle wetenschappelijke Nobelprijzen naar de Verenigde Staten gingen. Vorig jaar nog vielen de prijzen voor natuurkunde, geneeskunde en economie geheel in Amerikaanse handen, terwijl ze ook in de scheikunde een aandeel hadden.
Toch is de Amerikaanse dominantie op haar retour, schreef de Duitse datawetenschapper Claudius Gros deze zomer op de site van de Royal Society. Amerikanen winnen nog wel vaak, maar in verhouding met het aantal inwoners beleefden de Verenigde Staten in de jaren zeventig hun hoogtepunt en heeft zich sindsdien een gestage daling ingezet.
Als deze trend doorzet - en Gros ziet geen reden daaraan te twijfelen - dan worden ze in 2025 door Duitsland voorbijgestreefd en een paar jaar later ook door Frankrijk.
Kortstondige periodes
Bij de toekenning van een Nobelprijs spelen vele factoren een rol waarbij het toeval niet de geringste is, schreef Gros. Je kunt niet voorspellen wanneer een getalenteerd wetenschapper zijn of haar grote doorbraak publiceert en of daar een beloning op volgt. Maar op landenniveau, waarbij het meer gaat om investeringen in onderwijs en onderzoek, kan dat beter. Zeker bij de grotere landen in de wetenschap.
Gros nam de vier succesvolste landen onder de loep - behalve de VS, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk - en construeerde een model dat hun Nobelsuccessen weergaf. In zijn artikel toonde hij aan dat slechts twee factoren echt van belang zijn: het langetermijnsucces (als gevolg van investeringen in de wetenschap) en veelal kortstondige periodes waarin een land veel prijzen binnensleepte.
Je hoeft geen profetische gaven te hebben om te voorspellen dat over enkele jaren Nobelprijzen naar China gaan
Met die gegevens kon hij vrij nauwkeurig de ontwikkelingen nabootsen. Dan blijken Duitsland en Frankrijk hun top te hebben gehad rond 1900 - de Duitsers piekten vermoedelijk zelfs vóór de eerste Nobelprijs werd toegekend. De Britten scoren op een dip in de jaren negentig na vrij constant - één Nobelprijs per jaar per 100 miljoen inwoners. "En het tijdperk van de VS nadert zijn einde", stelt Gros. "Sinds het hoogtepunt rond 1972 is de Amerikaanse Nobelproductiviteit met een factor 2,4 afgenomen. Dat beeld wordt vertroebeld door het feit dat de bevolking in de twintigste eeuw is verviervoudigd."
Direct toepasbaar
Barend van der Meulen, hoofd onderzoek van het Rathenau Instituut en hoogleraar wetenschapsbeleid aan de Universiteit Leiden, herkent dat patroon. Het weerspiegelt de Europese dominantie in de eerste helft van de vorige eeuw, terwijl de Amerikaanse wetenschap in en na de Tweede Wereldoorlog een enorme boost kreeg. Dat effect raakt uitgewerkt en nu komt Europa weer opzetten, net als Japan.
Een land dat vaak in de prijzen valt, heeft het geld en de laboratoria om grensverleggend onderzoek te doen. "Je hoeft geen profetische gaven te hebben om te voorspellen dat over enkele jaren Nobelprijzen naar China gaan".
Werkelijk? Het wetenschapsblad Nature schreef twee jaar geleden dat China weliswaar veel investeert in de wetenschap, maar dat slechts een kleine fractie daarvan naar fundamenteel onderzoek gaat. Het land streeft naar kennis die direct toepasbaar is, terwijl het juist het onderzoek is dat door nieuwsgierigheid wordt gedreven, dat tot grote doorbraken leidt. En dus tot Nobelprijzen.
Dat is niet helemaal waar, zegt Van der Meulen. "De Nobelprijzen gaan steeds vaker naar nieuwe wetenschap. Niet zozeer het klassieke werk dat inzicht bood, maar meer de technologie. Wetenschappers die iets nieuws maken. De Groningse chemicus Ben Feringa met zijn moleculaire machientjes was daar een goed voorbeeld van. Die creatieve wetenschap komt meer op de voorgrond. Nano- of biotechnologie, materiaalkunde, genomics. Daar investeert China meer in dan westerse landen.
Volgende week worden de winnaars van de Nobelprijzen 2018 bekendgemaakt. Te beginnen op maandag met geneeskunde. Dinsdag is natuurkunde aan de beurt, woensdag scheikunde en vrijdag de Nobelprijs voor de vrede. Economie sluit op 8 oktober de rij. De toekenning van de literatuurprijs is een jaar uitgesteld vanwege interne conflicten in de Zweedse Academie, die de prijzen toekent.