1 jaar na het omstreden referendum: hoe zou het nog zijn in Catalonië?
Vandaag is het precies een jaar geleden dat de Catalanen hun omstreden referendum hielden over een onafhankelijke Catalaanse republiek. Een kleine, en uiterst gespannen maand later, riep de toenmalige Catalaanse regering eenzijdig de onafhankelijkheid van Catalonië uit. Intussen lijkt de lont weer wat uit het Catalaanse kruitvat getrokken, maar is dat wel zo?
Eerst even recapituleren: op 1 oktober 2017 organiseert de Catalaanse regering haar referendum over onafhankelijkheid. In heel Catalonië hebben Comités ter Verdediging van het Referendum ’s nachts clandestien de urnen vaak vanuit Frankrijk naar de kiesbureaus gebracht. Burgers overnachten in de bureaus om ze met hun lijf en leden te beschermen. Het Spaanse Grondwettelijk Hof had het referendum immers onwettig verklaard, en de toenmalige Spaanse regering probeerde het uit alle macht tegen te houden.
De dag van het referendum mondt uit in hardhandig politiegeweld, voor het oog van de wereldpers. De weken erna loopt de spanning steeds hoger op, tot uiteindelijk de Catalaanse regering op 27 oktober eenzijdig de Catalaanse republiek uitroept. De Spaanse regering reageert via wat "de nucleaire optie" genoemd wordt: artikel 155 van de grondwet, waarmee de Spaanse regering tijdelijk (en gedeeltelijk) het bestuur van de autonome regio Catalonië overneemt.
De Catalaanse regering wordt afgezet en samen met andere Catalaanse leiders aangeklaagd wegens rebellie. Zowat de helft van de regering vlucht het land uit, onder meer naar ons land. Onder hen ook de afgezette minister-president Carles Puigdemont. De rest belandt in de gevangenis. Maar is de rust nu weergekeerd?
(Lees voort onder de foto.)
JA WANT:
1. Catalonië heeft een nieuwe regering en kreeg zijn zelfbestuur terug
Op 21 december 2017 kwamen er verkiezingen in Catalonië. Opnieuw haalden de separatistische partijen een nipte meerderheid, althans in zetels. De vorming van een nieuwe regering verliep moeizaam, omdat de separatisten, vooral onder impuls van de gevluchte leider Puigdemont, tot drie keer toe probeerden om één van de gevangen of aangeklaagde leiders als minister-president aan te stellen.
Uiteindelijk was het de linkse partij ERC (die van oudsher veel meer voor onafhankelijkheid heeft geijverd dan de partij van Puigdemont) die de druk opvoerde om een voor Spanje “aanvaardbare” regering te vormen. Die kwam er onder leiding van Quim Torra, en Catalonië kreeg zijn eigen bestuur weer in handen.
2. Ook in Madrid kwam er een nieuwe regering
Begin juni 2018 viel de regering van toenmalig premier Rajoy over een groot corruptieschandaal. De socialist Pedro Sánchez volgde hem op. Hij kreeg voor zijn nieuwe regering de steun van het radicaal-linkse Podemos, en van een reeks andere partijen, waaronder de Baskische en Catalaanse nationalisten.
Meteen kwam er een sfeer van ontspanning in de Catalaanse kwestie. Sánchez ging praten met de Catalanen, hij liet de gevangen Catalaanse leiders overplaatsen naar gevangenissen in Catalonië, zodat ze dichter bij hun familie waren, en hij stelde een referendum in het vooruitzicht over meer autonomie voor Catalonië.
(Lees voort onder de foto.)
MAAR DE RUST IS BEDRIEGLIJK, WANT:
1. Puigdemont trekt nog altijd aan de touwtjes in de Catalaanse regering
Quim Torra, de huidige Catalaanse minister-president, wordt door velen beschouwd als een marionet van de vorige leider Puigdemont. Die zit nog altijd in België, en heeft er alle belang bij om de druk hoog te houden (zowel in Spanje als bij de Europese Unie), en de eis voor onafhankelijkheid levend te houden.
Dat is zijn beste kans om ooit nog terug te kunnen keren naar Catalonië. Quim Torra wees dus ook het Spaanse voorstel voor een referendum voor meer autonomie resoluut af, alleen een nieuw referendum over onafhankelijkheid is aanvaardbaar. Dat de druk weer opgevoerd wordt, bleek ook tijdens de Diada, de Catalaanse feestdag op 11 september die honderdduizenden mensen op de been brengt: die stond officieel in het teken van de "politieke gevangenen", de gevangen Catalaanse leiders.
(Lees voort onder de foto.)
2. Ook voor de huidige Spaanse regering ligt de Catalaanse kwestie moeilijk
Premier Sánchez heeft zijn steun verleend aan de vorige regering toen die het zelfbestuur van Catalonië introk. Catalaanse onafhankelijkheid (of een referendum daarover) is ook voor Sánchez (en zijn kiespubliek) onaanvaardbaar. Maar Sánchez heeft de Catalaanse nationalisten ook nodig, in de eerste plaats om de begroting goedgekeurd te krijgen, maar ook om simpelweg in het zadel te blijven, want zijn regering heeft een erg krappe minderheid.
Sánchez probeert dus wellicht achter de schermen ook nog wat te forceren om de Catalaanse nationalisten rustig te houden. Maar de oppositiepartijen Partido Popular (van de vorige Spaanse regering) en de Catalaanse partij Ciudadanos (die erg tegen onafhankelijkheid voor Catalonië is), laten hem daarin zo weinig mogelijk manoeuvreerruimte.
3. Het proces tegen de gevangen Catalaanse leiders komt eraan
Het proces tegen de Catalaanse leiders zou beginnen in januari, en zou twee tot drie maanden duren. Politiek is dit een hete aardappel van formaat. Het separatistische front kondigt een heus offensief aan, met acties van begin tot eind. En ook de Spaanse regering bereidt zich voor op een hete herfst en winter.
Quim Torra zei in een toespraak bij het begin van het politieke jaar dat de Catalanen alleen met een totale vrijspraak kunnen leven. Ook Puigdemont voert vanuit Brussel de druk op, met een boek en een reeks interviews, acties bij de Europese instellingen, en zelfs met een aanklacht bij het Belgische gerecht tegen de rechter die de zaak bij het Spaanse Hooggerechtshof behandelt.
De Spaanse regering kan dit proces eigenlijk missen als kiespijn, maar kan zich natuurlijk niet bemoeien met een rechtszaak. Volgens critici is de onafhankelijkheid van het Spaanse gerecht overigens gecompromitteerd door jarenlange politieke benoemingen vanuit de rechtse Partido Popular, de partij van de vorige Spaanse regering.
Het valt dus af te wachten hoe lang het nog rustig blijft in Catalonië. Ook voor vandaag zijn trouwens grote acties aangekondigd om het referendum van vorig jaar te herdenken.
