Franse zanger Charles Aznavour (94) overleden

De zangcarrière van Charles Aznavour zou nooit wat kunnen worden, vonden verschillende Franse recensenten in de jaren veertig. Zijn liedjes waren goed, daar niet van, maar de zanger straalde op het podium niets uit en erger nog: zijn stem was ronduit onaangenaam.

Zoals wel vaker gebeurt op het vlak van kunst en amusement gaapte er echter een kloof tussen de opvattingen van de critici en die van het publiek. Aznavour trok volle zalen, zijn platen werden gretig gekocht en hij groeide uit tot een van de grootste Franse zangers van de twintigste eeuw, die - mede dankzij z'n meertaligheid - wereldwijd roem oogstte. Daarnaast was hij ook nog eens een verdienstelijk acteur die in tientallen films speelde.

De artisticiteit zat hem bij zijn geboorte op 22 mei 1924 in Parijs al in het bloed, want zijn vader was zanger en zijn moeder actrice. Beide ouders waren vluchtelingen uit Armenië, aan de zuidoostkant van de Zwarte Zee, waar de Armeniërs die op Turks grondgebied woonden, sinds 1915 bloedig door de Turken waren vervolgd en uitgeroeid.

Parijs was voor het echtpaar Misha en Knar Aznavourian slechts bedoeld als tussenstop op weg naar de Verenigde Staten, maar omdat de Amerikanen geen Armeniërs meer wilden opnemen, bleven ze er wonen. Ze kregen een dochter, Aida, en de zoon die zich een paar jaar later aandiende, ging aanvankelijk als Shahnour door het leven, totdat zijn naam werd verfranst tot Charles.

Omdat ze in hun eigen vak niet konden rondkomen, begonnen vader en moeder Aznavourian een restaurant, maar toen dat begin jaren dertig als gevolg van de economische crisis moest sluiten, brak een periode van sappelen aan. Zelfs de kleine Charles droeg bij aan de huishoudportemonnee. Zijn moeder had hem op negenjarige leeftijd auditie laten doen bij een toneelgezelschap. Charles werd aangenomen en speelde sindsdien allerlei kinderrollen. Toen hij in de puberteit kwam, bereidde z'n zus Aida, die al bij een theatergezelschap werkte, hem samen met moeder voor op het serieuzere acteerwerk.

Hoewel Charles een opleiding volgde aan een technische school, was hij vastbesloten zijn toekomst te wijden aan acteren en zingen. Met dat laatste was hij begonnen, nadat hij bevriend was geraakt met de jonge pianist Pierre Roche. In het door de Duitsers bezette Parijs trad hij met hem op in nachtclubs en na de bevrijding in de zomer van 1944 gingen ze samen op tournee door Frankrijk en België. De dichterlijk aangelegde Charles had inmiddels een aantal eigen liedteksten geschreven, die door Roche of door hemzelf op muziek waren gezet.

De verrichtingen van het tweetal bleven niet onopgemerkt. Aznavour, die in 1946 trouwde (er zouden nog twee huwelijken volgen), kwam in contact met gerenommeerde artiesten als Edith Piaf, Maurice Chevalier en Les Compagnons de la Chanson en ging ook voor hen liedjes schrijven.

In 1947 nam Piaf het duo Aznavour/Roche zelfs mee op tournee naar de VS en Canada. Enkele jaren later verbrak Charles op aandringen van Piaf de samenwerking met zijn pianist, waarna Charles' zegetocht als solo-artiest begon. Via de Moulin Rouge belandde hij op de podia van grote theaters als het Parijse Olympia en Alhambra. Intussen had hij ook al in enkele films gespeeld, hoewel z'n grote doorbraak naar de bioscoopschermen pas in 1960 kwam, toen regisseur François Truffaut hem de hoofdrol schonk in 'Tirez sur le pianiste', een productie die als 'Shoot the pianist' internationaal furore maakte. Het verschafte hem in Amerika zoveel populariteit, dat hij al snel werd uitgenodigd voor een zangtournee, te beginnen in Carnegie Hall in New York.

Het in 1963 op grammofoonplaat uitgebrachte nummer La Mama leverde Aznavour een vele malen door anderen gecoverde wereldhit op, die in miljoenen exemplaren over de toonbanken ging. Soortgelijke successen boekte hij met Hier Encore (1961; in het Engels uitgebracht als Yesterday When I Was Young), Les Plaisirs Demodés (1973; The old fashioned way), La Bohème (1965) en She (1974). In Nederland, waar Corry Brokken al succes had gehad met haar versie van La Mama, vertaalde Lennaert Nijgh voor Boudewijn de Groot het lied Un Enfant De Seize Ans tot de hit Een Meisje van 16.

Al in 1963 maakte Aznavour als zanger een immense wereldtournee, waarbij - zeer bijzonder voor die tijd - ook de toenmalige Sovjet-Unie werd aangedaan. Zijn mondiale populariteit stoelde voor een belangrijk deel op het feit dat hij zich niet beperkte tot het Frans, maar schijnbaar moeiteloos in vijf talen kon zingen. Bovendien werkten zijn ingetogen performance - aan het begin van z'n carrière nog als saai aangemerkt - en zijn vaak maatschappelijk geëngageerde teksten eveneens in zijn voordeel. Het nummer Comme Ils Disent (Zoals ze zeggen) bijvoorbeeld, dat het leven van een travestiet beschrijft, bracht aanvankelijk een schok teweeg.

In de loop der jaren presenteerde de zanger zich in toenemende mate als kind van het Armeense volk. Hij veroordeelde in woord en zang de volkerenmoord van 1915 en benadrukte bij tal van gelegenheden zijn Armeense wortels. Toen in 1988 een aardbeving in Armenië tienduizenden doden eiste, bracht Charles Aznavour een grote hulpcampagne op gang.

Dit alles leidde ertoe dat de zelfstandig geworden vroegere Sovjetrepubliek Armenië hem in 2008 het Armeens staatsburgerschap toekende. Tevens benoemde de VN-organisatie Unesco hem tot permanent vertegenwoordiger van Armenië en werd hij in 2009 (al bijna 85 jaar oud) ambassadeur van Armenië in Zwitserland.

Op filmgebied beleefde Charles Aznavour een van z'n hoogtepunten in 1979, toen hij een rol speelde in de Duitse film Die Blechtrommel van regisseur Volker Schlöndorf. De film, gebaseerd op de gelijknamige roman van Günter Grass, won een Gouden Palm op het filmfestival van Cannes. De Franse president Chirac benoemde hem in 1997 tot officier van het Légion d'Honneur.