Jeremy Hunt vergelijkt de EU met de Sovjet-Unie, is dat heel erg onlogisch?

"Wat de geschiedenis leert is duidelijk: als je de EU in een gevangenis verandert, zal dat het verlangen om eruit te stappen niet verminderen. Het zal eerder toenemen en ertoe leiden dat wij niet de enige gevangene zullen zijn die eraan wil ontsnappen."

Het was een stevige uitspraak die Jeremy Hunt, de Britse minister van Buitenlandse Zaken, deze week deed op het congres van de Britse Conservatieven in Birmingham. Hij veegde de Europese Unie op één hoop met de Sovjet-Unie als een gevangenis der volkeren.

Lees ook: Jeremy Hunt kan zomaar de opvolger worden van Theresa May. Wie is hij?

Het is niet de eerste keer dat iemand iets dergelijks zegt. Ook door nationalisten in voormalige Sovjetbloklanden als Polen en Hongarije wordt Brussel wel eens afgeschilderd als het nieuwe Moskou. Meestal gebeurt dat als er ruzie is in de Europese tent. Ook bij de uithaal van Hunt is dat het geval.

De onderhandelingen over de brexit verlopen uiterst stroperig en in een sfeer van onderlinge verwijten. De Britten vertrekken uit de EU maar willen graag de voordelen van de Europese samenwerking behouden, met name op handelsgebied. De EU gaat daarin niet mee. Zij wil niet fungeren als menukaart waaruit de tegenpartij alleen de dingen kiest die zij zelf graag heeft. In Londen wordt deze houding uitgelegd alsof de EU de Britten wil laten bloeden voor de brexit.

Vertrekverlangen

Hunt: "Op dit moment lijkt het erop dat jullie denken de club bijeen te kunnen houden door een vertrekkende lidstaat te straffen." Maar dan maak je de EU tot een gevangenis en dat zal het vertrekverlangen juist aanwakkeren zoals de geschiedenis heeft geleerd, aldus de minister. Hij vroeg zich af wat er nog over is van het zelfvertrouwen en de idealen van de Europese droom. "De EU werd opgericht om de vrijheid te beschermen. Het was de Sovjet-Unie die mensen belette haar te verlaten."

Hunt heeft een duidelijk politiek motief voor zijn uitlatingen, maar als die even buiten beschouwing worden gelaten, dan is een vergelijking tussen de Sovjet-Unie en de Europese Unie op zich niet onlogisch. Het Sovjetrijk bracht een veelvoud aan volkeren bijeen in een groter verband, net als nu de EU. Beiden werden opgericht vanuit een idee. De Sovjet-Unie was gebaseerd op het communistische ideaal, de EU gaat uit van het idee van een verenigd Europa. Er valt dus wel iets te zeggen voor een vergelijking, maar dan puur in intellectuele zin. Halen we de politiek erbij dan zien we dat de vergelijking vooral gebruikt wordt door eurosceptici met de bedoeling de EU in een kwaad daglicht te zetten.

Het is ook meestal daar dat de vergelijking begint te wringen, dan wel te ontsporen. De Sovjet-Unie en de EU mogen dan beiden veel volkeren omvatten en een idealistische oorsprong hebben, verder houden de overeenkomsten op. Het Sovjetrijk was gegrondvest op geweld en dwang terwijl de EU is gevormd langs de weg van de democratische geleidelijkheid. De Hongaren, Tsjechen en Polen werden in 1956, 1968 en 1981 met harde hand in het Sovjet-gareel gehouden, terwijl het EU-verdrag in Artikel 50 voorziet in een vertrekregeling en niets het Britse volk belet om daar gebruik van te maken na het democratisch tot stand gekomen brexitbesluit.

Strafkamp met getraliede poort

Hunt weet dit ook. Daarom komt hij met het argument dat de EU de prijs op een vertrek ver opschroeft in de hoop dat anderen het dan wel uit hun hoofd zullen laten het Britse voorbeeld te volgen. De EU mag dan officieel geen sloten op de deur hebben, maar in de praktijk is zij een strafkamp met een getraliede poort, is zijn redenering.

Een probleem met deze gedachtegang is echter dat niemand van de 27 resterende EU-lidstaten zich een gevangene voelt, want als het gaat om de brexitonderhandelingen met Londen trekken zij tot dusver strak één lijn. Zelfs onder populisten, bijvoorbeeld in Frankrijk, Italië en Oostenrijk, is de animo voor verdere exits sterk afgenomen. De EU veranderen ja, verlaten nee.

Zelfs de Britten zelf blijken ambivalent tegenover de EU-gevangenis te staan. Na het vertrek op 29 maart 2019 willen zij een overgangsperiode tot en met december 2020. Met andere woorden: zij willen dus heel graag nog twintig maanden extra onder het Europese gevangenisregime blijven vallen. En ook daarna willen zij zich blijven houden aan bepaalde ‘detentieregels’. Als de EU een gevangenis is, dan is het een bijzondere: eentje waarin de gedetineerde ook na zijn vrijlating met een been in wil blijven staan.

Hunt werd niet alleen vanuit Brussel meteen tegengesproken, maar ook vanuit Oost-Europa door politici die daadwerkelijk onder het Sovjet-juk hebben geleefd, de ervaringsdeskundigen. Zo tweette de ambassadeur van Letland in Londen: "De Europese Unie heeft voorspoed, gelijkheid, groei en respect gebracht. De Sovjet-Unie heeft drie generaties vernietigd."

De Britse minister Hunt deed zijn gewraakte uitlatingen in een speech waarin hij geschiedenis als zijn getuige aanriep. Maar wie goed naar het verre en nabije verleden kijkt, ziet al snel dat hij met zijn Sovjet-vergelijking en gevangenismetafoor voor een doodlopend pad door doornige struiken heeft gekozen.