De culturele inzet van deze gemeenteraadsverkiezingen
De bibliotheek, het cultureel centrum, de vele verenigingen, het erfgoed: ook daarover gaan de gemeenteraadsverkiezingen. Hoe heeft de sector van cultuur en vrije tijd het de afgelopen zes jaar gedaan en wat zijn de vooruitzichten?
De start van de nieuwe gemeentebesturen in 2019 wordt voor de hele culturele sector een sleutelmoment. Dat zeggen de organisatoren van “Cultuurcontentement”, die begin dit jaar met de resultaten van een rondvraag bij gebruikers uitpakten. Pas na de verkiezingen zal blijken hoeveel centen steden en gemeenten veil hebben voor cultuur.
Andere regels
Midden in de vorige bestuursperiode veranderden namelijk nogal wat spelregels. Sinds 2016 stort de Vlaamse Gemeenschap de subsidies voor lokaal cultuur-, jeugd- en sportbeleid (alles samen zo’n 117 miljoen euro per jaar) rechtstreeks in het Gemeentefonds, zonder die te “oormerken” voor bijvoorbeeld een bibliotheek of een cultuurcentrum. Steden en gemeenten kunnen voortaan autonoom beslissen hoe die middelen worden besteed. Aan een bibliotheek of misschien eerder aan nieuwe riolering? De cultuursector kneep de billen dicht.
Zo’n vaart is het vooralsnog niet gelopen; er is (nog) geen enkele bibliotheek of cultuurcentrum gesloten sinds 2016, ook al omdat steden en gemeenten meerjarenplannen moeten maken. Maar wat vanaf 1 januari 2019, wanneer nieuwe burgemeesters en nieuwe schepenen van cultuur en vrije tijd het beleid bepalen?
Nog een grote wijziging voor het lokale cultuurbeleid was het schrappen van de culturele bevoegdheden van de provincies, begin 2018.
Hoeveel besteden steden en gemeenten aan cultuur?
Die vraag is niet zo makkelijk te beantwoorden. Vzw De Wakkere Burger en Tree Company lanceerden het proefproject “Je Gemeente Telt” met heldere taartdiagrammen. Eeklo bijvoorbeeld besteedde tussen 2014 en 2019 tussen 10 en 14% van haar budget aan cultuur en vrije tijd - waar voor alle duidelijkheid ook sport toe behoort. Helaas doen nog maar vijf gemeenten mee aan “Je Gemeente Telt”. Naast Eeklo zijn dat Oud-Turnhout, Scherpenheuvel-Zichem, Diksmuide en Wevelgem.
Voor de andere steden en gemeenten is het puzzelen. Binnenkort wordt vanuit het Vlaamse niveau (Minister van Cultuur Sven Gatz) een “vrijetijdsmonitor” gelanceerd, met een pak informatie over de lokale cultuur- en vrijetijdssector, maar daarop is het wachten tot in het najaar, nà de gemeenteraadsverkiezingen dus.
Belfius, heel lang geleden het Gemeentekrediet, heeft de cijfers van de Vlaamse overheid geanalyseerd en komt tot de conclusie dat “de steden en gemeenten in deze bestuursperiode hun culturele (exploitatie-) uitgaven heel sterk onder controle hebben gehouden. Er zat meer rek op de uitgaven in de vorige legislatuur dan in de periode die nu afloopt.” Niettemin is het cultuurbudget voor de periode 2012-2018 toch nog toegenomen, zij het sterk wisselend van gemeente tot gemeente.
Het Agentschap Binnenlands Bestuur van de Vlaamse overheid verzamelt àlle gegevens en meldt: “In deze cijfers is er een continue stijging merkbaar van de exploitatieuitgaven voor cultuur en vrije tijd, zowel in absolute cijfers als relatief ten opzichte van de totale exploitatieuitgaven.”
Behalve de lopende uitgaven investeren gemeenten ook in nieuwe culturele infrastructuur (bib-gebouw, pc’s…). Die bedragen lopen sterk uiteen. Denk aan de nieuwe bibs van Roeselare, Gent of Mechelen, die in 2019 opengaat.
Wie het cultuurbudget per gemeente wil raadplegen, kan terecht bij het Agentschap Binnenlands Bestuur.
Wat wil de cultuurminnende burger?
Dat was de vraag voor “Cultuurcontentement”, een burgerbevraging over het lokaal cultuurbeleid, georganiseerd door allerlei lokale cultuurorganistoren als bibs, cultuurcentra en of centra voor amateurkunsten. Alles samen 5.520 cultureel actieve burgers antwoordden op vragen over hun ervaringen en wensen. Die werden uitgesplitst per gemeente, kant-en-klaar te raadplegen door de nieuwe gemeentebesturen.
Enkele grote lijnen: 52% van de respondenten vindt het aanbod aan culturele activiteiten in hun gemeente voldoende ruim en gevarieerd. In grote steden en gemeenten is er meer tevredenheid over het aanbod. Over de bibliotheken (met uitzondering van de openingsuren) en de cultuur- en gemeenschapscentra zijn de ondervraagde burgers het meest tevreden; de zorg voor erfgoed kan beter, vinden ze. Aan ruimtes om zelf iets cultureels te organiseren wordt een tekort ervaren. "Gemeentebesturen, durf te investeren in cultuur!” is de aanbeveling van de organisatoren van “Cultuurcontentement”.
Ook op het VRT NWS-platform “Jij kiest” duiken culturele verzuchtingen op als "meer kunst in de openbare ruimte" (een vraag uit Stekene), meer kleine zaaltjes voor verenigingen (Willebroek) of een suggestie om van de kerk van Begijnendijk een cultuurcentrum te maken.
Bib voor iedereen
De bibliotheeksector voerde het afgelopen halfjaar actie onder de vlag "Bib voor iedereen", om te ijveren voor het behoud van een openbare bibliotheek in elk van de 308 Vlaamse en 19 Brusselse gemeenten. In januari werden de bibs symbolisch "omarmd" en sindsdien hebben 56.841 mensen de petitie getekend. 224 gemeentebesturen hebben een charter ondertekend waarin ze beloven om de bib in ere te houden, zelfs al “moet” dat niet meer van de Vlaamse overheid. De petitie wordt op 4 oktober overhandigd aan Jan Peumans (N-VA), voorzitter van het Vlaams Parlement.
Hallo cultuurcentrum?
Vlaanderen is ook 72 cultuurcentra rijk, van De Werf in Aalst tot Guldenberg in Wevelgem, en daarbovenop komen nog 22 gemeenschapscentra in het Brussels Gewest. Ook zij kijken met argusogen naar de nieuwe beleidsperiode op lokaal vlak. “Hallo? Cultuur?” vraagt de Vereniging Vlaamse Cultuur- en Gemeenschapscentra zich af. “Wordt het een blijspel of een tragedie”? Bekijk hier onder de visie van enkele directeurs van cultuurcentra: