Brussel zit vol (verboden) schildpadden

De monitoring werd de voorbije twee jaar op het terrein uitgevoerd door zo'n honderd vrijwilligers van Natuurpunt en Natagora en gebeurde in opdracht van Leefmilieu Brussel. Bedoeling is om een beeld te krijgen van de verspreiding en de populaties van inheemse amfibieën en reptielen. Maar op hun zoektocht kwamen de vrijwilligers ook veel exoten tegen.

"Hoe beter we de verspreiding van soorten kennen, hoe beter ze beschermd kunnen worden", zegt de coördinator van het atlasproject Dominique Verbelen van Natuurpunt. "Daar moet de nieuwe atlas voor dienen. We brengen ook de verspreiding van exoten in kaart. Want hoewel ze hier niet thuishoren, willen we wel graag weten waar ze zitten en hoe groot hun populaties zijn."

Enkele Brusselse hotspots voor waterschildpadden zijn de vijvers van Neerpede (Anderlecht), de Kruidtuin (Sint-Joost-ten-Node) en het Rood Klooster (Oudergem), maar ook in andere stadsvijvers zitten er veel, onder andere in het Josaphatpark (Schaarbeek), het Osseghempark (Laken), het Vijverspark (Anderlecht), het Pedepark (Anderlecht), het Koning Boudewijnpark (Jette) en het Woluwepark (Sint-Pieters-Woluwe). 

"Op zich is die grote aanwezigheid abnormaal", zegt Verbelen. "Waterschildpadden komen van nature niet in België voor. Maar Noord-Amerikaanse waterschildpadden werden tot voor kort massaal geëxporteerd vanuit de Verenigde Staten naar Europa, als huisdier. Uit cijfers van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) blijkt dat tussen 2010 en 2014 maar liefst 90 zendingen naar ons land werden geëxporteerd, goed voor 343.042 waterschildpadden. 

We zien zowel in Brussel als in de rest van het land grotere concentraties in verstedelijkte gebieden. De oorzaak is duidelijk: er wonen in de steden meer mensen dan in het buitengebied. Wanneer die mensen af willen van hun snelgroeiende schildpad, biedt de nabijgelegen stadsvijver vaak de gemakkelijkste uitkomst".

Gelukkig kunnen die waterschildpadden zich bij ons nog niet voortplanten. Een bevrucht schildpaddenei heeft 59 tot 112 dagen nodig bij een omgevingstemperatuur van circa 28°C om succesvol te ontwikkelen. "Zelfs tijdens een zomer zoals dit jaar, lukt dat nog niet", aldus Verbelen. 

Succesvolle voortplanting van Noord-Amerikaanse waterschildpadden werd wel al vastgesteld in Frankrijk, Spanje, Slovenië en Italië.

"Noord-Amerikaanse waterschildpadden zijn niet goed aangepast aan ons koud en wisselvallig klimaat. Zulke warmteminnende soorten dumpen in een Brussels stadspark, is dus eigenlijk een inbreuk op het dierenwelzijn", zegt Verbelen. "Dat die dieren onze winters überhaupt overleven, hebben ze vooral te danken aan hun taaiheid, maar een aantal overleeft een lange, aanhoudende vorstperiode niet. Bovendien is het introduceren van invasieve exoten in de Brusselse natuur bij wet verboden."

Waterschildpadden overleven op een dieet van - soms dure - waterplanten en kleine prooidieren. "Stellen dat ze visvijvers leegjagen en dat ze massaal kuikens van watervogels verorberen, klopt niet", weet Verbelen. "Maar met de geïmporteerde waterschildpadden kunnen wel ook ziektes worden ingevoerd."

Door een Europees importverbod wordt nu gepoogd om de import aan banden te leggen. De Europese Verordening 'exoten' is van kracht sinds 1 januari 2015. De Verordening wil de negatieve impact van invasieve exoten binnen Europa zoveel mogelijk beperken. Op 3 augustus 2016 werd de eerste lijst van voor de Europese Unie zorgwekkende invasieve exoten van kracht. Op deze lijst werden ook de Roodwangschildpad, de Geelwangschildpad en de Geelbuikschildpad opgenomen. Dat betekent dat voor deze (onder)soorten een totaalverbod geldt op import, bezit, handel, transport, teelt en vrijstelling in de natuur. 

Er gelden wel enkele overgangsmaatregelen. Dieren die je voor de Verordening al in je bezit had, mag je houden tot hun natuurlijke dood, op voorwaarde dat ze in een gesloten omgeving worden gehouden en niet kunnen ontsnappen. Dumpen in de natuur is dus ook voor deze dieren verboden.

Natuurpunt en Natagora roepen iedereen op om elke waarneming van een waterschildpad te melden op www.waarnemingen.be. Juni, juli en augustus zijn de beste maanden om op zoek te gaan naar waterschilpadden. Noord-Amerikaanse waterschildpadden zijn uitgesproken zonnekloppers. Bij warm weer liggen ze dan ook vaak op te warmen op de oevers of op objecten in het water (pontons, omgevallen bomen, autobanden, ...). Maar ook op warme nazomerdagen begin oktober kan je ze nog zien. 

De determinatie van alle ondersoorten is niet altijd even gemakkelijk. Het is dan ook aangeraden om de kop goed te fotograferen en deze foto's mee op te laden, zodat experts correct kunnen determineren.